Analiza dzieła literackiego 0400-RK1-1ADL
Ćwiczenia (CW) Rok akademicki 2018/19

J. Sławiński, Dzieło, język, tradycja, Kraków 1998.

Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, pod red. H. Markiewicza i J. Sławińskiego, Kraków 1976.

Sztuka interpretacji, pod red. H. Markiewicza, Wrocław 1971, t. 1, Wrocław 1973, t. 2.

А.Д. Вартаньянц, М.Д. Якубовская, Пособие по анализу художественного текста для иностранных студентов-филологов, Москва 1986.

Ю.И. Борковский, Н.А. Золина, А.Н. Мацук, Н.И. Озерова, Н.П. Ушакова, Тексты художественных произведений и их лингвостилистический анализ. Учебное пособие для иностранных студентов-филологов, Москва 1986.

Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław – Warszawa – Kraków 2002.

А.Б. Есин, Принципы и приемы анализа литературного произведения. Учебное пособие для студентов и преподавателей филологических факультетов, учителей-словесников, Москва 2000.

H. Markiewicz, Wymiary dzieła literackiego, Kraków-Wrocław 1984.

Nowe problemy metodologiczne literaturoznawstwa, pod red. H. Markiewicza i J. Sławińskiego, Kraków 1992.

B. Chrząstowska, S. Wysłouch, Poetyka stosowana, Warszawa 2000.

J. Sławiński, Próby teoretycznoliterackie, Warszawa 1992, Kraków 2000.

S. Sawicki, Poetyka. Interpretacja. Sacrum, Warszawa 1981.

M. Głowiński, Poetyka i okolice, Warszawa 1992.

R. Handke, Poetyka dzieła literackiego, Warszawa 2008.

J. Culler, Teoria literatury, przeł. M. Bassaj, Warszawa 1998.

U. Eco, R. Rorty, J. Culler, Ch. Brooke-Rose, Interpretacja i nadinterpretacja, przeł. T. Bieroń, Kraków 2008.

Poetyka. Materiały do ćwiczeń, wybór i wstęp: D. Ulicka, Warszawa 2005.

D. Kopertowska, Analiza stylistyczno-językowa tekstu, Kielce 1992.

Ćwiczenia z poetyki, pod red. A. Gajewskiej, T. Mizerkiewicza, Warszawa 2007.

A. Kulawik, Poetyka. Wstęp do teorii dzieła literackiego, Kraków 1997. Współczesna teoria badań literackich za granicą, opr. H. Markiewicz, Kraków 1970-1992.

Методология анализа литературного произведения, под ред. Ю.Б. Борева, Москва 1988.

Стилистика художественной литературы, под ред. А.Н. Кожина, Москва 1982.

J. Faryno, Wstęp do semantycznej interpretacji tekstu literackiego, Warszawa 1972.

B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, Warszawa 1985.

Русская литература XXI века в критике: хрестоматия, сост. Н.В. Беляева, Уссурийск 2015.

М.М. Гиршман, Литературное произведение: Теория и практика анализа, Москва 1991.

Е.Г. Местергази, Литература нон-фикшн / Non-fiction. Экспериментальная энциклопедия. Русская версия, Москва 2007.

Ю.М. Лотман, В школе поэтического слова: Пушкин. Лермонтов. Гоголь: Книга для учителя, Москва: Просвещение, 1988.

Ćwiczenia z analizy dzieła literackiego mają charakter praktyczny; ich podstawą jest praca nad wybranymi utworami literatury rosyjskiej, reprezentującymi wszystkie rodzaje literackie: lirykę, epikę, dramat (dodatkowo omówione zostaną wybrane baśnie braci Grimm w ujęciu psychoanalitycznym). Student, który zaliczył przedmiot:

1. Wykorzystuje w sposób praktyczny – w celach badawczo-analitycznych – zdobytą wiedzę z zakresu wersologii, genologii, stylistyki, budowy świata przedstawionego dzieła literackiego (pisemny test kontrolny; ocena aktywności w trakcie zajęć – wypowiedzi ustne studenta). K_W02, K_W03, K_U01, K_U04, K_U05, K_U06

2. Samodzielnie analizuje, kierując się wskazówkami opiekuna naukowego, wybrane utwory literackie (lub ich fragmenty) reprezentujące lirykę, epikę, dramat, stosując przy tym we właściwy sposób podstawową terminologię teoretycznoliteracką (ocena aktywności w trakcie zajęć – wypowiedzi ustne studenta). K_W02, K_W03, K_W09, K_U02, K_U05, K_U06

3. Czyta ze zrozumieniem prace teoretyczne, samodzielnie wyszukując w nich informację potrzebną do celów badawczych; samodzielnie uzupełnia swoją wiedzę i rozwija umiejętności badawcze (test pisemny; ocena aktywności w trakcie zajęć – wypowiedzi ustne studenta). K_U01, K_U03, K_K01

4. Prezentuje (w formie ustnej lub pisemnej, w języku polskim i rosyjskim) własne, uargumentowane wnioski i wyniki swojej pracy badawczej w oparciu o odpowiednie teksty naukowe, z wykorzystaniem poglądów innych autorów (esej; wypracowanie; referat). K_U07, K_U11, K_U12, K_U13

5. Pracuje i współdziała w grupie (ocena efektów pracy zespołowej). K_K02

Zaliczenie na ocenę. Warunkiem zaliczenia ćwiczeń jest obecność i aktywne uczestniczenie w zajęciach (przedłużona obserwacja i ocena aktywności studenta, zaliczone prace pisemne, ocena efektów pracy zespołowej - oceny cząstkowe, które łącznie składają się na ocenę całościową). W semestrze obejmującym 25 godzin zajęć student może opuścić bez usprawiedliwienia jedne zajęcia. Pozostałe nieobecności (choroba, wypadek losowy – student powinien przedstawić odpowiedni dokument) należy zaliczyć na konsultacjach. Student nie uzyska zaliczenia, jeżeli opuści 5 zajęć (10 godzin zajęć) i będą to nieobecności nieusprawiedliwione.

I. WPROWADZENIE DO PRZEDMIOTU: analiza, interpretacja i wartościowanie utworu literackiego.

1. Odróżnienie pojęć: analiza i interpretacja dzieła literackiego (analiza jako opis utworu, który obejmuje to, co w utworze zaktualizowane, znajdujące się na powierzchni, standardowe; interpretacja jako próba dotarcia do potencjalnej strefy utworu, na którą składają się reguły określające jego, i tylko jego, całościowy charakter; dwie fazy poziomu interpretacji: identyfikacja kontekstu wyjaśniającego, „wytrącenie” utworu z kontekstu; macierzysty kontekst utworu; interpretacja historycznoliteracka, interpretacja krytycznoliteracka) - J. Sławiński, O problemach „sztuki interpretacji”, [w:] Dzieło, język, tradycja; J. Sławiński, Analiza, interpretacja i wartościowanie dzieła literackiego, [w:] Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, pod red. H. Markiewicza, J. Sławińskiego.

2. Interpretacja a nadinterpretacja (czy utwory literackie naprawdę stwarzają czytelnikom nieograniczone możliwości interpretacji? A może w naszych odczytaniach powinniśmy jednak zachować zdroworozsądkowy umiar?) - U. Eco, Interpretacja i nadinterpretacja.

II. PRACA Z TEKSTEM

1. Narracja w utworze prozatorskim.

Analiza fragmentów prozy fabularnej (np. Ф.М. Достоевский, Преступление и наказание; М. Гиршин, Убийство эмигранта; А.П. Чехов, Степь; И.С. Шмелев, Лето Господне) - М.М. Гиршман, Литературное произведение: Теория и практика анализа.

2. Narracja w literaturze non-fiction: pomiędzy fikcją a referencjalnością.

Analiza fragmentów prozy niefikcjonalnej (np. Э. Гессен, Белосток – Москва; В. Панюшкин, Ройзман: Уральский Робин Гуд; В. Аксёнов, Таинственная страсть) - Е.Г. Местергази, Литература нон-фикшн / Non-fiction. Экспериментальная энциклопедия. Русская версия.

3. Евгений Онегин (Eugeniusz Oniegin) Aleksandra Puszkina jako poemat dygresyjny: cechy gatunkowe, struktura, styl.

- definicja poematu dygresyjnego jako odmiany gatunkowej; temat utworu; charakterystyka głównych bohaterów - symetrycznie na zasadzie kontrastu (Eugeniusz – analiza lingwistyczna listu bohatera do Tatiany: środki stylistyczne, rola form czasownikowych; cechy bohatera romantycznego, „zbędnego człowieka”; Tatiana, Leński, Olga – jako typy postaw życiowych); cechy gatunkowe, kompozycja, postać narratora i jego znaczenie; dygresje (filozoficzne, autotematyczne, polemiczne), ich tematyka i rola - Ю.М. Лотман, В школе поэтического слова: Пушкин. Лермонтов. Гоголь: Книга для учителя (s. 30-107).

4. Analiza tekstu literackiego jako całości - miniatura literacka Iwana Turgieniewa Как хороши, как свежи были розы... (Jak piękne, jak świeże były róże...).

- podział tekstu ze względu na pojawiające się motywy młodości (życia) i starości (śmierci); specyfika podmiotu literackiego, podobieństwa i kontrasty w warstwie leksykalnej, obrazy, metafory i ich znaczenie dla uzyskania wrażenia jedności tekstu; rola form czasownikowych, składni (paralelizm intonacyjny, syntaktyczny, anafora) – Анализ художественного текста как целостности, [в:] А.Д. Вартаньянц, М.Д. Якубовская, Пособие по анализу художественного текста для иностранных студентов-филологов (s. 5-11).

5. Analiza utworu Станционный смотритель (Poczmistrz) Aleksandra Puszkina.

- cechy gatunkowe (opowieść); motto i jego związek z treścią utworu; temat; charakterystyka tytułowego bohatera – typ „małego człowieka” (środki stylistyczne użyte w narracji a sposób wyrażania stosunku narratora do bohatera); kompozycja - podział na części (trzy wizyty narratora na stacji – podobieństwa i różnice); czas i przestrzeń; wątek Duni (nawiązanie do schematu sentymentalnego – podobieństwa i różnice; temat „ojców i dzieci”); związek z romantyzmem, realizmem – Ю.И. Борковский, Н.А. Золина, А.Н. Мацук, Н.И. Озерова, Н.П. Ушакова, Тексты художественных произведений и их лингвостилистический анализ (s. 76-109), np. А.А. Аникин, Тема «отцов и детей» в русской классике, [online], http://www.portal-slovo.ru/philology/37134.php, [10.10.2018].

6. Analiza utworu Шинель (Płaszcz) Nikołaja Gogola.

- określenie tematu utworu, charakterystyka głównego bohatera – związek z typem „małego człowieka” w literaturze rosyjskiej; charakterystyka postaci drugoplanowych; rola motywu płaszcza w życiu głównego bohatera i w kompozycji utworu; realizm opowiadania; główna idea utworu i jej wymiar humanistyczny; specyfika narracji – postać narratora; narracja mówiona (сказ) i jej chwyty (kalambury, oddziaływanie dźwiękowe - semantyka dźwiękowa), system połączenia poszczególnych chwytów narracji mówionej (narracji mimiczno-deklamacyjnej), intonacja składniowa a semantyka, połączenie stylu kalamburowego z deklamacją sentymentalno-melodramatyczną, chwyt odwrotnej groteski - B. Eichenbaum, Jak jest zrobiony „Płaszcz” Gogola, [w:] Sztuka interpretacji, pod red. H. Markiewicza; М. Эпштейн, Маленький человек в футляре: синдром Башмачкина-Беликова, "Вопросы литературы" 2005, № 6, [online], http://magazines.russ.ru/voplit/2005/6/ep7.html, [10.10.2018].

7. Cechy liryki Michaiła Lermontowa.

- analiza wybranych wierszy: Когда волнуется желтеющая нива... (Gdy lekki muska wiatr żółknące kłosy niwy…), Выхожу один я на дорогу... (Wychodzę sam jeden na drogę…), Бородино (Borodino). Analiza lingwistyczno-stylistyczna – język liryki; środki stylistyczne (aliteracja i inne formy organizacji dźwiękowej, metafora, antyteza, typy epitetów, inwersja, anafora); podmiot liryczny (cechy charakterystyczne – typy wyrażanych przeżyć, rodzaj sytuacji wyznania lirycznego); kompozycja utworów (strofy, budowa wersów, rymy); problematyka utworów - Ю.И. Борковский, Н.А. Золина, А.Н. Мацук, Н.И. Озерова, Н.П. Ушакова, Тексты художественных произведений и их лингвостилистический анализ (s. 110-135).

8. Демон (Demon) Michaiła Lermontowa jako poemat romantyczny.

- definicja poematu romantycznego jako odmiany gatunkowej, kompozycja, środki stylistyczne: symbolika, antyteza; temat utworu, główne motywy; czas i miejsce akcji; rola obrazów przyrody; postać Demona (wprowadzenie do „wątku demonicznego” – dwa wcześniejsze utwory Lermontowa: Азраил (Azrael), Ангел смерти (Anioł śmierci), charakterystyka Demona jako bohatera romantycznego, źródła tragizmu postaci); wątek miłosny w utworze (postać Tamary); główna idea utworu (walka dobra ze złem; wewnętrzne konflikty duszy ludzkiej – odniesienie do biografii autora) – np.: Д.Е. Максимов, Поэзия Лермонтова. Вступительная статья, [в:] М.Ю. Лермонтов, Полное собрание стихотворений в двух томах; В.Ю. Кумыш, Некоторые особенности построения образа Демона в поэме М.Ю. Лермонтова "Демон", "Вестник КГУ им. Н.А. Некрасова" 2007, № 3, с. 131-135; Л.Н. Поликутина, Лингвистический анализ поэтического текста через призму национального колорита (на примере произведения М.Ю. Лермонтова "Демон"), "Вестник ТГУ" 2009, вып. 5 (73), с. 19-22; Э. Каримириаби, Мифологический образ Сатаны в персидской и русской литературе, "Ученые записки Казанского университета" 2013, т. 155, кн. 2, с. 188-196.

9. Rosyjska nowela fantastyczna pierwszej połowy XIX wieku.

- klasyfikacja, motywy, typ bohatera, koncepcja istot nadprzyrodzonych; utwory do wyboru: А. Погорельский, Лафертовская маковница (A. Pogorielski, Lafertowska makownica); О. Сомов, Оборотень (O. Somow, Wilkołak); А. Бестужев-Марлинский, Страшное гадание (A. Bestużew-Marliński, Straszna wróżba); О. Сенковский, Антар. Восточная повесть (O. Sękowski, Antar. Opowieść wschodnia); М. Лермонтов, Штосс (M. Lermontow, Sztoss) - np.: И.Л. Золотарев, Традиции фантастической повести 30-х годов XIX века в "Пиковой даме" А.С. Пушкина, "Штоссе" М.Ю. Лермонтова; Е.А. Сафрон, Традиции городской фэнтези в повести М.Ю. Лермонтова "Штосс"; О.И. Тиманова, Мифологические персонажи восточнославянского фольклора и особенности их воплощения в "Малороссийских былях и небылицах" О.М. Сомова; Б.Р. Рахманов, Художественное своеобразие "восточной" повести в русской литературе первой трети XIX века (образы, тематика, первоисточники и проблемы перевода), Душанбе 2016.

10. Motyw i dialog w dramacie - Michaiła Bułhakowa Дни Турбиных (Dni Turbinów).

- analiza fragmentu utworu - specyfika dialogu i motywu w utworze dramatycznym (obraz I aktu II sztuki); motyw ucieczki-zdrady i jego związek z poszczególnymi bohaterami; rola motywów: życie-szaleństwo, życie-maskarada; funkcja formalno-znaczeniowych elementów tekstu, leksyki w przedstawieniu motywu ucieczki; kompozycja analizowanego fragmentu – chwyt lustrzanego odbicia; analiza języka bohaterów – zastosowanie elementów różnych stylów funkcjonalnych i ich znaczenie - А.Д. Вартаньянц, М.Д. Якубовская, Пособие по анализу художественного текста для иностранных студентов- филологов (s. 113-128).

11. Analiza opowiadania Ника (Nika) Wiktora Pielewina (wprowadzenie do współczesnej literatury rosyjskiej: postmodernizm, "nowy realizm" początku XXI wieku).

- związki intertekstualne utworu – nawiązania do opowiadania Iwana Bunina Лёгкое дыхание (Lekki oddech), pojęcie intertekstualności; określenie tematu utworu; charakterystyka pary głównych bohaterów, postmodernistyczna "zabawa" z obrazem trójkąta miłosnego - np.: И.И. Яценко, Интертекст как средство интерпретации художественного текста (на материале рассказа В. Пелевина "Ника"), "Мир русского слова" 2001, № 1, [online], http:// www.gramota.ru/biblio/magazines/mrs/28_214, [23.10.2016], Д.В. Колесова, А.А. Харитонов, "В ее маленьком теле гостила душа...", "Мир русского слова" 2000, № 1, [online], http://www.gramota.ru/biblio/magazines/mrs/28_213, [10.10.2018], Л.В. Миллер, Конфликт рассказа В. Пелевина "Ника" в контексте национальной эстетической традиции, "Мир русского слова" 2001, № 1, [online], http:// www.gramota.ru/biblio/magazines/mrs/28_212, [23.10.2016].

12. Baśnie braci Grimm w ujęciu psychoanalitycznym.

- analiza baśni Jaś i Małgosia oraz Królewna Śnieżka: tematyka utworów, problematyka w ujęciu tradycyjnym (walka dobra ze złem, postacie pozytywne i negatywne i ich rola w rozwoju akcji).

- baśnie braci Grimm według Bruno Bettelheima: fabuła baśni jako odzwierciedlenie określonego etapu w rozwoju dziecka (oddzielenie siebie jako świadomej jednostki od osób rodziców, pierwsze próby usamodzielnienia się dziecka; przejście z etapu dzieciństwa na etap dojrzewania); symbolika baśniowych postaci z punktu widzenia psychoanalizy (uosobienie dziecięcych lęków lub oczekiwań); terapeutyczna rola baśni w prawidłowym rozwoju dziecka - B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni.

13. Zaliczenie przedmiotu - dyskusja, pytania i zagadnienia przygotowane przez studentów.

Praca własna studenta: lektura indywidualna, wypowiedzi ustne (prezentacje), prace pisemne (test kontrolny, referat, esej); dyskusja ze studentami (dyskusja w grupie); konsultacje.