Język i poznanie

obowiązkowe

Językoznawstwo kognitywne 0500-KS1-1JKO

Student powinien mieć ogólną wiedzę o języku i innych systemach semiotycznych i ich funkcjach powiązanych z ludzkimi zdolnościami poznawczymi, zdobytą w trakcie studiów.

w sali

Program przedmiotu obejmuje najważniejsze teorie i hipotezy dotyczące pochodzenia języka, związków pomiędzy językiem, myśleniem a rzeczywistością, zarówno w kontekście historycznym, jak i w świetle badań prowadzonych współcześnie.

Treść wykładu koncentruje się wokół zagadnień natury języka, jego związku z rzeczywistością wewnątrzumysłową i światem oraz poznawczymi funkcjami znaku językowego i jego zasadniczą rolą w budowaniu systemów wiedzy. Przedstawiona jest także filozoficzna perspektywa relacji pomiędzy językiem a procesami poznawczymi, uwzględniająca różne koncepcje epistemologiczne.

Nazwa kierunku studiów: Kognitywistyka i komunikacja

Poziom kształcenia: Studia pierwszego stopnia

Profil studiów: Ogólnoakademicki

Forma studiów: Stacjonarne

Język przedmiotu: Język polski

Rodzaj przedmiotu: Obowiązkowy, MK_7

Rok studiów /semestr: Rok II, semestr 3

Wymagania wstępne (tzw. sekwencyjny system zajęć i egzaminów):

Student powinien mieć ogólną wiedzę o języku i innych

systemach semiotycznych i ich funkcjach powiązanych z ludzkimi

zdolnościami poznawczymi, zdobytą w trakcie studiów.

Liczba godzin zajęć dydaktycznych z podziałem na formy prowadzenia zajęć: wykład – 15 godz.

Metody dydaktyczne: wykład, prezentacja, dyskusja

Bilans nakładu pracy studenta: 50 godz.

uczestnictwo w zajęciach – 15 godz.

samodzielne lektury – 20 godz.

konsultacje – 5 godz.

przygotowanie do zaliczenia – 10 godz.

Nakład pracy studenta związany z zajęciami :

wymagającymi bezpośredniego udziału nauczyciela: 20 godz., 0,8 pkt

o charakterze praktycznym: 30 godz., 1,2 pkt

Uwaga! Do zaliczenia przedmiotu wymagana jest orientacja w literaturze podstawowej (znajomość pozycji uzupełniających nie jest obowiązkowa). W celu ułatwienia dostępu do 6 podstawowych lektur zaproponowano pozycje do wyboru.

Literatura podstawowa

1) Wierzbicka A., Język – umysł – kultura, wybór prac pod red. J. Bartmińskiego, Warszawa 1999 [rozdz. I, s. 138-192, rozdz. III, s. 341-403, rozdz. IV, s. 490-544]

lub Bytniewski P., Hipoteza Sapira-Whorfa, czyli język jako medium poznania,

w: Język, rozumienie i relatywizm, red. Z. Muszyński, Warszawa 1991

2) Searle J. R., Umysł, język, społeczeństwo. Filozofia a rzeczywistość, tłum. W. Tuporolski, Warszawa 1999

lub Ong W. J., Osoba, świadomość, komunikacja. Antologia, wybór, wstęp, przekład i oprac. J. Japola, Warszawa 2009, [zwłaszcza cz II: Pismo, tekst, myśl, świadomość]

2) Slobin D. I., Od „myśli i języka” do „myślenia dla mówienia”, tłum. O. i W. Kubińscy, w: Akwizycja języka w świetle językoznawstwa kognitywnego, red. E. Dąbrowska, W. Kubiński, Kraków 2003, s. 361-402.

lub Chomsky N., Język i jego nabywanie: debata między Jeanem Piagetem i Noamem Chomskym, tłum. A. Bielik i in., Warszawa 1995.

lub Święczkowska H., W poszukiwaniu tradycji. Leibnizjański projekt języka

uniwersalnego, „Białostockie Archiwum Językowe” nr 2/2002, s. 197-225.

4) Lakoff G., Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle?, red. E. Tabakowska, tłum. M. Buchta, A. Kotarba, A. Skucińska, Kraków: 2011

lub Taylor J.R., Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej, tłum. A. Skucińska, Kraków 2001 [zwłaszcza rozdz.: 1, 2, 3, 4, 5, 13]

lub Lakoff G., Johnson M., Metafory w naszym życiu, wstęp i tłum. T.P. Krzeszowski Warszawa 1988 [2010].

5) Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1999 [rozdziały autorstwa J. Anusiewicza, H. Kardeli, J. Maćkiewicz, K. Korżyka, A. Pajdzińskiej, R. Tokarskiego]

lub Pajdzińska A., Czy „zaklęty krąg” języka można przekroczyć? „Język a Kultura”, t. 26/2010: Relatywizm w języku i kulturze, red. A.Pajdzińska, R.Tokarski, Wrocław, s.43-57.

lub Szczepankowska I., Różnorodność kultur i stylów w doświadczeniu emigracyjnym Emila Ciorana i Czesława Miłosza, „Stylistyka”, t. XXIV, 2015, s. 163-182.

6) Puzynina J., Słowo – wartość – kultura, Lublin 1997

lub Krzeszowski T. P., Aksjologiczne aspekty semantyki językowej, Toruń 1999

7) Język, dyskurs, społeczeństwo. Zwrot lingwistyczny w filozofii społecznej, red. L. Rasiński, Warszawa 2009 [zwłaszcza teksty: L. Wittgensteina, J.L. Austina, J. R. Searle’a i M. Foucault]

lub Lakoff G., Nie myśl o słoniu! Jak język kształtuje politykę, tłum. E. Nita

i J. Wasilewski, Warszawa 2011.

Literatura uzupełniająca (dla zainteresowanych)

- Bartmiński J., Językowe podstawy obrazu świata, Lublin 2006 [cz. I i II]

- Croft W., The role of domains in the interpretation of metaphors and metonymies, “Cognitive Linguistics”, nr 4-4/1993, s. 365-370.

- Fauconnier G., Mental Spaces. Aspects of Meaning Construction in Natural Language, Massachusetts 1985.

- Grice H.P, Logika i konwersacja, tłum. z ang. Jadwiga Wajszczuk, „Przegląd Humanistyczny”, nr 6/1977, s. 85-99.

- Grzegorczykowa R., Filozoficzne aspekty kategoryzacji, w: Językowa kategoryzacja świata, red. R. Grzegorczykowa, A. Pajdzińska, Lublin 1996.

- Hejwowski K., Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu, Warszawa 2004.

- Językoznawstwo kognitywne II. Zjawiska pragmatyczne, red. W. Kubiński, D. Stanulewicz, Gdańsk 2001 [teksty R. Kalisza, B. Bierwiaczonka, G. Fauconniera/

M. Turnera]

- Johnson M., The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination and Reason, Chicago 1987.

- Kardela H., Amalgamaty konceptualne w semantycznym opisie języka, w: Słowa, style, metody, red. H. Pelcowa, M. Wojtak, Lublin 2012, s. 85-101.

- Kardela H., Ogdena i Richardsa trójkąt uzupełniony, czyli co bada gramatyka kognitywna, w: Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin 1999, s. s. 15-37.

- Kopania J., Decartes i Kant. O użyteczności poznawczej języka naturalnego, Warszawa: Wydawnictwo PTS-u, 1996.

- Kovecses Z., Język, umysł, kultura. Praktyczne wprowadzenie, tłum. A. Kowalcze-Pawlik i M.Buchta, Kraków 2011

W. Kubiński; w: Akwizycja języka w świetle językoznawstwa kognitywnego, red. E. Dąbrowska, W. Kubiński, Kraków 2003.

- Libura A., Wyobraźnia w języku. Teoria przestrzeni mentalnych i integracji pojęciowej. Struktura modelu i jego funkcjonalność, Wrocław 2010

- Marody M., Technologie intelektu. Językowe determinanty wiedzy potocznej i ludzkiego działania, Warszawa 1987.

- Pawelec A., Znaczenie ucieleśnione: propozycje kręgu Lakoffa, Kraków 2005.

- Sapir E.,, Kultura, język, osobowość. Wybrane eseje, tłum. B. Stanosz, R. Zimand, wstęp A. Wierzbicka, Warszawa 1978.

- Searle J. R., Czy komputery mogą myśleć?, w: tegoż, Umysł, mózg, nauka, tłum.J. Bobryk, Warszawa 1995, s. 25-37.

- Szczepankowska I., Czym jest „pojęcie” we współczesnym językoznawstwie?, „Białostockie Archiwum Językowe”, nr7/2007, s. 169-183.

- Whorf B. L., Język, myśl i rzeczywistość, tłum. T. Hołówka, wstęp A. Schaff, Warszawa 1982 [tekst pt. Język, umysł i rzeczywistość]

Wiedza

E1 [Student] zna główne filozoficzne koncepcje umysłu i poznania; przyswaja sobie podstawowy zasób pojęć z omawianej dyscypliny i rozumie treści zawarte w literaturze przedmiotu;

E2 ma wiedzę o roli języka jako narzędzia poznania i komunikacji

Umiejętności:

E3 umie posługiwać się terminologią, pojęciami i teoriami uwzględniającymi procesy poznawcze i językowe

E4 potrafi przeprowadzić analizę wypowiedzi językowej z uwzględnieniem jej wartości poznawczej i komunikacyjnej

Kompetencje społeczne:

E5 rozumie potrzebę ustawicznego doskonalenia umiejętności komunikacyjnych jako podstawy rozwoju osobistego i głównego składnika kompetencji humanisty

Odniesienie do kierunkowych efektów kształcenia:

K_W04, K_W21, K_W13, K_U01, K_U09, K_K01, K_K02, K_K04

Zaliczenie ustne sprawdzające znajomość zagadnień objętych programem wykładu i zawartych w podanej literaturze przedmiotu (zestaw podstawowy)