Filozofia prawa

obowiązkowe
ogólnouniwersyteckie
seminaria doktoranckie

Przedstawienie głównych założeń i metod badawczych filozofii prawa jako nauki prawnej oraz klasycznych i współczesnych koncepcji filozofii prawa. Refleksja nad podstawowymi problemami współczesnej filozofii prawa (koniec klasycznych paradygmatów prawa, polityczność i normatywność prawa).

Filozofia prawa jest nauką interdyscyplinarną - łączy filozofię i prawo. Może być uprawiana na dwa sposoby: "od prawa ku filozofii" i "od filozofii ku prawu" (propozycja terminologiczna M. Zirk-Sadowskiego). Powinna też ukazywać zarówno wewnętrzny, jak i zewnętrzny aspekt prawoznawstwa. Perspektywę wewnętrzną T. Pietrzykowski wiązał z „nauką prawa”, zaś zewnętrzną z „nauką o prawie”. Polska teoria prawa rozpoznawała swoje związki z filozofią w trzech dyskusjach: o filozofii prawa, o filozoficznych podstawach teorii prawa i wreszcie o integracji zewnętrznej prawoznawstwa. Możliwe są następujące stanowiska: 1/ przekonanie o całkowitej zbędności bądź to filozofii prawa, bądź to teorii prawa; 2/ uznanie filozofii prawa za odrębną dyscyplinę koncentrującą się na zagadnieniach aksjologicznych; 3) uznanie filozofii prawa za odrębną dyscyplinę, zorientowaną nie tylko na problematykę wartości, ale także na zagadnienia ontologiczne, epistemologiczne i metodologiczne;

4/ przyjęcie, że filozofia prawa jest zróżnicowaną dyscypliną, której część zagadnień wpisuje się w zainteresowania teorii prawa, część zaś poza nie wykracza; jednocześnie takie postawienie sprawy skłania do rezygnacji z ostrego przeciwstawiania sobie tych dyscyplin.

Na przewartościowanie problemu wyodrębnienia filozofii prawa wpłynęły trzy czynniki: 1/ przenikanie się aspektów treściowych z innymi,

2/ uzależnienie rozstrzygnięcia od przyjętej optyki filozoficznej,

3/ brak realnego znaczenia dla praktyki prawniczej. Pierwsze dwie okoliczności prowadzą do wniosku o nierozstrzygalności sporu, uwzględnienie zaś dodatkowo trzeciej do konkluzji o jego pozorności. Jak zauważył Z. Ziembiński:

„Na dobrą sprawę terminy «filozofia prawa», «teoria prawa», «jurysprudencja ogólna» ani nie miały, ani nie mają w języku prawników jakiegoś jednego, dokładnie określonego znaczenia, stąd wszelka rzeczowa dyskusja na temat stosunku ich zakresów oraz ich powiązania wymaga na początek przyjęcia określonych definicji, a te definicje w zastanym stanie rzeczy nie mogą mieć charakteru definicji sprawozdawczych, lecz jedynie (co najwyżej) definicji nominalnych regulujących”. Z. Ziembiński, Teoria prawa a filozofia prawa i jurysprudencja ogólna, [w:] B. Czech (red.), Filozofia prawa a tworzenie i stosowanie prawa, Katowice 1992.

Na przełomie lat 80/90-tych XX wieku w Polsce ostatecznie podważono pozytywistyczny schemat rozwoju wiedzy ludzkość, ale też człowiek z osobna, przechodzi ewolucję umysłową, składającą się z trzech faz: teologicznej, metafizycznej i pozytywnej. Jerzy Wróblewski, Jan Woleński i Wiesław Lang podkreślali nieuchronność filozoficznego uwikłania każdej teorii prawa;

Jerzy Kalinowski zwracał uwagę na istotną rolę przyjmowanych w refleksji o prawie założeń antropologiczno-filozoficznych; Maria Szyszkowska wskazywała na ścisły związek myślenia o prawie z filozofią człowieka; Grzegorz L. Seidler podkreślał z kolei potrzebę filozoficznej refleksji nad ideami, którym służyć ma prawo; Marek Zirk-Sadowski uczulał na potrzebę zachowania w prawoznawstwie hermeneutycznej wrażliwości przywracającej „czucie świata społecznego”.

Prawo ma dualną strukturę: realną i normatywną. Nie jest tylko ideą, ale bytem relacyjnym i fenomenem społecznym.

Konwersatorium poświęcone jest pogłębionej analizie statusu metodologicznego filozofii prawa i teorii prawa i jej relacji z pozostałymi naukami prawnymi. Obejmuje także refleksję na prawem jako zjawiskiem językowym w kontekście teorii aktów mowy i ustaleń filozofii analitycznej i postanalitycznej. Omawiane są trzy grupy problemów: 1/ między problematyką strukturalną i komunikacyjną, 2/ między autonomicznością a integracyjnością

3/ między deskrypcjonizmem a rekonstrukcjonizmem

W filozofii prawa mieliśmy już zwrot językowy, antypozytywistyczny, argumentacyjny. J. F. Lyotard ogłosił "koniec wielkich metanarracji". Inaczej mówiąc miała miejsce dekonstrukcja klasycznych paradygmatów – zmierzch starych kontrowersji. Teoria prawa w odpowiedzi na kryzys klasycznych paradygmatów myślenia prawniczego zaproponowała kolejne koncepcje:

„dogmatyka trudnych przypadków”, zwrot w stronę filozofii ogólnej i filozofii polityki (mikroparadygmaty konserwatywne, genderowo-queerowe, ekologiczne, postkolonialne), „nową” analityczną teorię prawa: nowe koncepcje wykładni prawa, postpozytywizm, postanalityczną koncepcję prawa

neuroscience and law. Jednym z tematów dyskutowanych na konwersatorium jest wpływ postmodernizmu na postrzeganie prawa i przedstawienie nowych sposobów refleksji o prawie i jego badania np. Critical Legal Studies. W konsekwencji i ze świadomością zmian kulturowego kontekstu funkcjonowania prawa współcześnie, w ramach zajęć, ponownie analizowane będą problemy: normatywności prawa oraz jego polityczności.

w sali

Filozofia prawa jest nauką interdyscyplinarną - łączy filozofię i prawo. Może być uprawiana na dwa sposoby: "od prawa ku filozofii" i "od filozofii ku prawu" (propozycja terminologiczna M. Zirk-Sadowskiego). Powinna też ukazywać zarówno wewnętrzny, jak i zewnętrzny aspekt prawoznawstwa. Perspektywę wewnętrzną T. Pietrzykowski wiązał z „nauką prawa”, zaś zewnętrzną z „nauką o prawie”. Prawo ma dualną strukturę: realną i normatywną.

Konwersatorium poświęcone jest pogłębionej analizie statusu metodologicznego filozofii prawa i teorii prawa. Obejmuje także refleksję na prawem jako zjawiskiem językowym w kontekście teorii aktów mowy i ustaleń filozofii analitycznej i postanalitycznej. Jednym z tematów dyskutowanych na konwersatorium jest wpływ postmodernizmu na postrzeganie prawa i przedstawienie nowych sposobów refleksji o prawie i jego badania np. Critical Legal Studies. ponownie analizowane będą problemy: normatywności prawa oraz jego polityczności.

Profil studiów - ogólnoakademicki.

Forma studiów - stacjonarne.

Rodzaj przedmiotu - obowiązkowy.

Dziedzina i dyscyplina nauki - nauki społeczne/nauki prawne.

Rok studiów/sem. - I/ I.

Wymagania wstępne - brak.

Liczba godzin zajęć dydaktycznych z podziałem na formy prowadzenia zajęć - 15 godz. konwersatorium

Metody dydaktyczne - metoda konwersatoryjna, konsultacje.

Punkty ECTS - dla przedmiotu nie przewiduje się tej punktacji.

Bilans nakładu pracy studenta - udział w zajęciach 15 godz., przygotowanie do zajęć 200 godz., udział w konsultacjach związanych z zajęciami 15 godz. Razem: 230 godzin.

Wskaźniki ilościowe - nakład pracy studenta związany z zajęciami wymagającymi bezpośredniego udziału nauczyciela 30 godzin oraz nakład pracy studenta, który nie wymaga bezpośredniego udziału nauczyciela 200 godz.

Literatura podstawowa:

1. A. Bator, P. Kaczmarek (red.), Polityczność nauki prawa i praktyki prawniczej, „Przegląd Prawa i Administracji” Tom CX, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2017 (artykuły T. Gizberta-Studnickiego, J. Zajadło, M. Zirk-Sadowskiego)

2. M. Jabłoński, M. Paździora (red.), Postanalityczna filozofia prawa, „Przegląd Prawa i Administracji” Tom CII, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2015

3. T. Biernat, Prawo w przestrzeni normatywnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2019 (część II)

4.. B. Brożek, Normatywność prawa, Wolters Kluwer, Warszawa 2012

5. J.-F. Lyotard, Kondycja ponowoczesna, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2009

6. A. Kozak, Myślenie analityczne w nauce prawa i praktyce prawniczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010 (część pierwsza, część druga rozdział I)

7. R. Mańko, W stronę krytycznej filozofii orzekania. Polityczność, etyka, legitymizacja, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2018 (rozdział I)

8. P. Skuczyński, Typy myśli krytycznej w prawoznawstwie. Od krytyki poznania do walki o uznanie, [w:] M. Zirk-Sadowski, B. Wojciechowski, T. Bekrycht (red.), Integracja zewnętrzna i wewnętrzna nauk prawnych, t. 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2014

9. J. Hołówka (red. nauk.), B. Dobkowski (red. nauk.), Filozofia Prawa. Normy i Fakty, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020

Literatura dodatkowa:

1. M. Błachut (red.), Z zagadnień teorii i filozofii prawa. Ponowoczesność, Kolonia Limited, Wrocław 2007

2.. A. Sulikowski, Idee i metody współczesnych krytycznych studiów nad prawem, „Przegląd Prawa Publicznego” 2015, 7–8

3. J. Stelmach, Epistemologiczna perspektywa ponowoczesnej filozofii prawa, [w:] Prawo – Władza – Społeczeństwo – Polityka. Księga jubileuszowa profesora Krzysztofa Pałeckiego, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006

Wiedza: doktorant zna i rozumie:

SDNS_WG01 paradygmaty głównych nurtów nauk prawnych oraz podejść alternatywnych, zna zależności oraz sprzeczności między nimi/udział z zajęciach/esej

SDNS_WK01 złożoność systemów społecznych i zna problemy współczesnego świata/udział w zajęciach/esej.

Umiejętności: doktorant potrafi:

SDNS_UW03 Dokonać analizy wybranych koncepcji w dziedzinie nauk społecznych oraz poddać je krytyce w odniesieniu do rzeczywistości społeczno-kulturowej, gospodarczej i prawnej/udział w zajęciach/esej.

SDNS_UK01 Potrafi sprawnie komunikować się używając adekwatnej terminologii z zakresu nauk społecznych oraz przygotować i zaprezentować wyniki swoich badań naukowych, również w języku obcym/udział w zajęciach/esej.

SDNS_UK03 Poprowadzić dyskusję na istotne tematy związane z rozwojem człowieka oraz rozwojem gospodarki i społeczeństwa/udział w zajęciach.

SDNS_UK04 Dobierać argumenty, dane statystyczne, idee/koncepcje ze światowego dorobku nauk społecznych, aby prezentować wybrane obszary badawcze. Potrafi uczestniczyć w dyskusji nad wybranymi problemami współczesnego świata zarówno ze specjalistami, jak i innymi rozmówcami/udział w zajęciach.

Kompetencje społeczne: doktorant jest gotów do:

SDNS_KK01 Podjęcia krytyki aktualnego stanu wiedzy przy wykorzystaniu porównań elementów różnych teorii naukowych w dziedzinie nauk społecznych/udział w zajęciach/esej.

SDNS_KK02 Przyjęcia postawy krytycznej wobec własnej pracy badawczej. Jest w stanie poszukiwać sposobów doskonalenia własnego warsztatu badawczego/udział w zajęciach/esej.

SDNS_KK03 Uznawania znaczenia wiedzy w rozwiązywaniu problemów badawczych i praktycznych/udział w zajęciach/esej.

Formy i warunki zaliczenia przedmiotu: aktywność na zajęciach ; esej na jeden z podanych tematów; 12-15 stron.