Analiza dzieła literackiego [340-RP1-1ADL] Rok akademicki 2021/22
Ćwiczenia, grupa nr 1

J. Sławiński, Dzieło, język, tradycja, Kraków 1998.

Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, pod red. H. Markiewicza i J. Sławińskiego, Kraków 1976.

Sztuka interpretacji, pod red. H. Markiewicza, Wrocław 1971, t. 1, Wrocław 1973, t. 2.

А.Д. Вартаньянц, М.Д. Якубовская, Пособие по анализу художественного текста для иностранных студентов-филологов, Москва 1986.

Ю.И. Борковский, Н.А. Золина, А.Н. Мацук, Н.И. Озерова, Н.П. Ушакова, Тексты художественных произведений и их лингвостилистический анализ. Учебное пособие для иностранных студентов-филологов, Москва 1986.

Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław – Warszawa – Kraków 2002.

А.Б. Есин, Принципы и приемы анализа литературного произведения. Учебное пособие для студентов и преподавателей филологических факультетов, учителей-словесников, Москва 2000.

H. Markiewicz, Wymiary dzieła literackiego, Kraków-Wrocław 1984.

Nowe problemy metodologiczne literaturoznawstwa, pod red. H. Markiewicza i J. Sławińskiego, Kraków 1992.

B. Chrząstowska, S. Wysłouch, Poetyka stosowana, Warszawa 2000.

J. Sławiński, Próby teoretycznoliterackie, Warszawa 1992, Kraków 2000.

S. Sawicki, Poetyka. Interpretacja. Sacrum, Warszawa 1981.

M. Głowiński, Poetyka i okolice, Warszawa 1992.

R. Handke, Poetyka dzieła literackiego, Warszawa 2008.

J. Culler, Teoria literatury, przeł. M. Bassaj, Warszawa 1998.

U. Eco, R. Rorty, J. Culler, Ch. Brooke-Rose, Interpretacja i nadinterpretacja, przeł. T. Bieroń, Kraków 2008.

Ż. Nalewajk, M. Czardybon, Delimitowanie bezkresu? O granicach nadinterpretacji, „Tekstualia” 2017, nr 1 (48), s. 3-4.

Ż. Nalewajk, Problem nadinterpretacji w badaniach literackich, „Tekstualia” 2017, nr 1 (48), s. 5-14.

W. Zaborowska, Kontekstualność w nauczaniu literatury. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2002, t. 5, s. 307-338.

Poetyka. Materiały do ćwiczeń, wybór i wstęp: D. Ulicka, Warszawa 2005.

D. Kopertowska, Analiza stylistyczno-językowa tekstu, Kielce 1992.

Ćwiczenia z poetyki, pod red. A. Gajewskiej, T. Mizerkiewicza, Warszawa 2007.

A. Kulawik, Poetyka. Wstęp do teorii dzieła literackiego, Kraków 1997. Współczesna teoria badań literackich za granicą, opr. H. Markiewicz, Kraków 1970-1992.

Методология анализа литературного произведения, под ред. Ю.Б. Борева, Москва 1988.

Стилистика художественной литературы, под ред. А.Н. Кожина, Москва 1982.

J. Faryno, Wstęp do semantycznej interpretacji tekstu literackiego, Warszawa 1972.

B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, Warszawa 1985.

Русская литература XXI века в критике: хрестоматия, сост. Н.В. Беляева, Уссурийск 2015.

С.М. Скибин, Н.Н. Прокофьева, В.И. Коровин, История русской литературы XIX века. Часть 1: 1795-1830 годы, Москва 2005.

Е.Е. Дмитриева, Л.А. Капитанова, В.И. Коровин и др., История русской литературы XIX века. Часть 2: 1840 1860 годы, Москва 2005.

В.И.Тюпа, Анализ художественного текста, Москва 2009.

Е.А. Титаренко, Е.Ф. Хадыко, Литература в схемах и таблицах, Москва 2012.

Wybrane źródła internetowe.

I. WPROWADZENIE DO PRZEDMIOTU (4 godz.)

1. Ogólna charakterystyka przedmiotu.

2. Literatura naukowa do przedmiotu - wykaz polecanych pozycji.

3. Odróżnienie pojęć: analiza i interpretacja dzieła literackiego (analiza jako opis utworu, który obejmuje to, co w utworze zaktualizowane, znajdujące się na powierzchni, standardowe; interpretacja jako próba dotarcia do potencjalnej strefy utworu, na którą składają się reguły określające jego, i tylko jego, całościowy charakter; dwie fazy poziomu interpretacji: identyfikacja kontekstu wyjaśniającego, „wytrącenie” utworu z kontekstu; macierzysty kontekst utworu; interpretacja historycznoliteracka, interpretacja krytycznoliteracka) - J. Sławiński, O problemach „sztuki interpretacji”, [w:] Dzieło, język, tradycja.

4. Analiza i interpretacja utworu literackiego a jego wartościowanie (wartościowanie jako domena krytyki literackiej) – J. Sławiński, Analiza, interpretacja i wartościowanie dzieła literackiego, [w:] Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, pod red. H. Markiewicza, J. Sławińskiego.

5. Interpretacja a nadinterpretacja (czy utwory literackie naprawdę stwarzają czytelnikom nieograniczone możliwości interpretacji? A może w naszych odczytaniach powinniśmy jednak zachować zdroworozsądkowy umiar?) - U. Eco, Interpretacja i nadinterpretacja; Ż. Nalewajk, M. Czardybon, Delimitowanie bezkresu? O granicach nadinterpretacji, „Tekstualia” 2017, nr 1 (48), s. 3-4, Ż. Nalewajk, Problem nadinterpretacji w badaniach literackich, „Tekstualia” 2017, nr 1 (48), s. 5-14.

6. Podstawowe pojęcia związane z analizą dzieła literackiego (definicja dzieła literackiego i jego funkcje, kompozycja, dominanta kompozycyjna, treść dzieła, materiał tematyczny, motyw, wątek, temat, fabuła, postać literacka, podmiot literacki (narrator, podmiot liryczny), idea, zawartość ideowa, forma podawcza, motywacja, kategoria estetyczna, intertekstualność itp.).

II. PRACA Z TEKSTEM (19 godz.)

Analiza utworów reprezentujących lirykę, epikę, dramat (w przypadku tekstów dłuższych - korzystanie z przekładu).

1. Analiza tekstu literackiego jako całości - miniatura literacka Iwana Turgieniewa "Как хороши, как свежи были розы..." ("Jak piękne, jak świeże były róże...").

- podział tekstu ze względu na pojawiające się motywy młodości (życia) i starości (śmierci); specyfika podmiotu literackiego, podobieństwa i kontrasty w warstwie leksykalnej, obrazy, metafory i ich znaczenie dla uzyskania wrażenia jedności tekstu; rola form czasownikowych, składni (paralelizm intonacyjny, syntaktyczny, anafora) – Анализ художественного текста как целостности, [в:] А.Д. Вартаньянц, М.Д. Якубовская, Пособие по анализу художественного текста для иностранных студентов-филологов (s. 5-11).

2. Analiza utworu "Станционный смотритель" ("Poczmistrz") Aleksandra Puszkina.

- cechy gatunkowe (opowieść); motto i jego związek z treścią utworu; temat; charakterystyka tytułowego bohatera – typ „małego człowieka” (środki stylistyczne użyte w narracji a sposób wyrażania stosunku narratora do bohatera); kompozycja - podział na części (trzy wizyty narratora na stacji – podobieństwa i różnice); czas i przestrzeń; wątek Duni (nawiązanie do schematu sentymentalnego – podobieństwa i różnice; temat „ojców i dzieci”); związek z romantyzmem, realizmem – Ю.И. Борковский, Н.А. Золина, А.Н. Мацук, Н.И. Озерова, Н.П. Ушакова, Тексты художественных произведений и их лингвостилистический анализ (s. 76-109), np. А.А. Аникин, Тема «отцов и детей» в русской классике, [online], http://www.portal-slovo.ru/philology/37134.php, [14.11.2021].

3. Analiza utworu "Шинель" ("Płaszcz") Nikołaja Gogola.

- określenie tematu utworu, charakterystyka głównego bohatera – związek z typem „małego człowieka” w literaturze rosyjskiej; charakterystyka postaci drugoplanowych; rola motywu płaszcza w życiu głównego bohatera i w kompozycji utworu; realizm opowiadania; główna idea utworu i jej wymiar humanistyczny; specyfika narracji – postać narratora; narracja mówiona (сказ) i jej chwyty (kalambury, oddziaływanie dźwiękowe - semantyka dźwiękowa), system połączenia poszczególnych chwytów narracji mówionej (narracji mimiczno-deklamacyjnej), intonacja składniowa a semantyka, połączenie stylu kalamburowego z deklamacją sentymentalno-melodramatyczną, chwyt odwrotnej groteski - B. Eichenbaum, Jak jest zrobiony „Płaszcz” Gogola, [w:] Sztuka interpretacji, pod red. H. Markiewicza; М. Эпштейн, Маленький человек в футляре: синдром Башмачкина-Беликова, "Вопросы литературы" 2005, № 6, [online], https://voplit.ru/article/malenkij-chelovek-v-futlyare-sindrom-bashmachkina-belikova/, [14.11.2021].

4. Cechy liryki Michaiła Lermontowa.

- analiza wybranych wierszy: "Когда волнуется желтеющая нива..." ("Gdy lekki muska wiatr żółknące kłosy niwy…"), "Выхожу один я на дорогу..." ("Wychodzę sam jeden na drogę…"), "Бородино" ("Borodino"). Analiza lingwistyczno-stylistyczna – język liryki; środki stylistyczne (aliteracja i inne formy organizacji dźwiękowej, metafora, antyteza, typy epitetów, inwersja, anafora); podmiot liryczny (cechy charakterystyczne – typy wyrażanych przeżyć, rodzaj sytuacji wyznania lirycznego); kompozycja utworów (strofy, budowa wersów, rymy); problematyka utworów - Ю.И. Борковский, Н.А. Золина, А.Н. Мацук, Н.И. Озерова, Н.П. Ушакова, Тексты художественных произведений и их лингвостилистический анализ (s. 110-135).

5. "Демон" ("Demon") Michaiła Lermontowa jako poemat romantyczny.

- definicja poematu romantycznego jako odmiany gatunkowej, kompozycja, środki stylistyczne: symbolika, antyteza; temat utworu, główne motywy; czas i miejsce akcji; rola obrazów przyrody; postać Demona (wprowadzenie do „wątku demonicznego” – dwa wcześniejsze utwory Lermontowa: "Азраил" ("Azrael"), "Ангел смерти" ("Anioł śmierci"), charakterystyka Demona jako bohatera romantycznego, źródła tragizmu postaci); wątek miłosny w utworze (postać Tamary); główna idea utworu (walka dobra ze złem; wewnętrzne konflikty duszy ludzkiej – odniesienie do biografii autora) – np.: Д.Е. Максимов, Поэзия Лермонтова. Вступительная статья, [в:] М.Ю. Лермонтов, Полное собрание стихотворений в двух томах; В.Ю. Кумыш, Некоторые особенности построения образа Демона в поэме М.Ю. Лермонтова "Демон", "Вестник КГУ им. Н.А. Некрасова" 2007, № 3, с. 131-135; Л.Н. Поликутина, Лингвистический анализ поэтического текста через призму национального колорита (на примере произведения М.Ю. Лермонтова "Демон"), "Вестник ТГУ" 2009, вып. 5 (73), с. 19-22; Э. Каримириаби, Мифологический образ Сатаны в персидской и русской литературе, "Ученые записки Казанского университета" 2013, т. 155, кн. 2, с. 188-196.

6. Rosyjska nowela fantastyczna pierwszej połowy XIX wieku.

- klasyfikacja, motywy, typ bohatera, koncepcja istot/sił nadprzyrodzonych; utwory do wyboru: А. Погорельский, "Лафертовская маковница" (A. Pogorielski, "Lafertowska makownica"/"Handlarka makowcami"); О. Сомов, "Оборотень" (O. Somow, "Wilkołak"); А. Бестужев-Марлинский, "Страшное гадание" (A. Bestużew-Marliński, "Straszna wróżba"); М. Загоскин, "Нежданные гости" (M. Zagoskin, "Niespodziewani goście"); О. Сенковский, "Антар. Восточная повесть" (O. Sękowski, "Antar. Opowieść wschodnia"); М. Лермонтов, "Штосс" (M. Lermontow, "Sztoss") - np.: И.Л. Золотарев, Традиции фантастической повести 30-х годов XIX века в "Пиковой даме" А.С. Пушкина, "Штоссе" М.Ю. Лермонтова; Е.А. Сафрон, Традиции городской фэнтези в повести М.Ю. Лермонтова "Штосс"; О.И. Тиманова, Мифологические персонажи восточнославянского фольклора и особенности их воплощения в "Малороссийских былях и небылицах" О.М. Сомова; Б.Р. Рахманов, Художественное своеобразие "восточной" повести в русской литературе первой трети XIX века (образы, тематика, первоисточники и проблемы перевода), Душанбе 2016.

7. "Евгений Онегин" ("Eugeniusz Oniegin") Aleksandra Puszkina jako poemat dygresyjny.

- definicja poematu dygresyjnego jako odmiany gatunkowej; temat utworu; charakterystyka głównych bohaterów - symetrycznie na zasadzie kontrastu (Eugeniusz – analiza lingwistyczna listu bohatera do Tatiany: środki stylistyczne, rola form czasownikowych; cechy bohatera romantycznego, „zbędnego człowieka”; Tatiana, Leński, Olga – jako typy postaw życiowych); cechy gatunkowe, kompozycja, postać narratora i jego znaczenie; dygresje (filozoficzne, autotematyczne, polemiczne), ich tematyka i rola - Ю.И. Борковский, Н.А. Золина, А.Н. Мацук, Н.И. Озерова, Н.П. Ушакова, Тексты художественных произведений и их лингвостилистический анализ (s. 41-76).

8. Cechy gatunkowe bajki i dumy na wybranych przykładach.

- bajka: "Слон и Моська" ("Słoń i Mopsik") Iwana Kryłowa – definicja bajki jako gatunku; środki stylistyczne zastosowane w utworze (antyteza, metafora, rola form czasownikowych, partykuł, spójników); indywidualizacja języka postaci; specyfika kompozycji (forma dialogu, morał) - Ю.И. Борковский, Н.А. Золина, А.Н. Мацук, Н.И. Озерова, Н.П. Ушакова, Тексты художественных произведений и их лингвостилистический анализ (s. 5-18).

- duma: "Иван Сусанин" ("Iwan Susanin") Kondratija Rylejewa – tematyka, bohater utworu (sposoby charakterystyki postaci); środki stylistyczne (symbol, metafora, paralelizm, anafora, epitet); budowa wersyfikacyjna (strofa, budowa wersów, rymy); związki utworu Rylejewa z gatunkiem dumy (definicja dumy jako gatunku) – np.: А.И. Ревякин, История русской литературы XIX века. Первая половина.

9. Motyw i dialog w dramacie - Michaiła Bułhakowa "Дни Турбиных" ("Dni Turbinów").

- analiza fragmentu utworu - specyfika dialogu i motywu w utworze dramatycznym (obraz I aktu II sztuki); motyw ucieczki-zdrady i jego związek z poszczególnymi bohaterami; rola motywów: życie-szaleństwo, życie-maskarada; funkcja formalno-znaczeniowych elementów tekstu, leksyki w przedstawieniu motywu ucieczki; kompozycja analizowanego fragmentu – chwyt lustrzanego odbicia; analiza języka bohaterów – zastosowanie elementów różnych stylów funkcjonalnych i ich znaczenie - А.Д. Вартаньянц, М.Д. Якубовская, Пособие по анализу художественного текста для иностранных студентов- филологов (s. 113-128).

10. Analiza opowiadania "Ника" ("Nika") Wiktora Pielewina (wprowadzenie do współczesnej literatury rosyjskiej: postmodernizm, "nowy realizm" początku XXI wieku).

- związki intertekstualne utworu – nawiązania do opowiadania Iwana Bunina "Лёгкое дыхание" ("Lekki oddech"), pojęcie intertekstualności; określenie tematu utworu; charakterystyka pary głównych bohaterów, postmodernistyczna "zabawa" z obrazem trójkąta miłosnego - np.: И.И. Яценко, Интертекст как средство интерпретации художественного текста (на материале рассказа В. Пелевина "Ника"), "Мир русского слова" 2001, № 1, [online], http:// www.gramota.ru/biblio/magazines/mrs/28_214, [23.10.2016], Д.В. Колесова, А.А. Харитонов, "В ее маленьком теле гостила душа...", "Мир русского слова" 2000, № 1, [online], http://www.gramota.ru/biblio/magazines/mrs/28_213, [14.11.2021], Л.В. Миллер, Конфликт рассказа В. Пелевина "Ника" в контексте национальной эстетической традиции, "Мир русского слова" 2001, № 1, [online], http:// www.gramota.ru/biblio/magazines/mrs/28_212, [23.10.2016].

11. Baśnie braci Grimm w ujęciu psychoanalitycznym.

- analiza baśni "Jaś i Małgosia" oraz "Królewna Śnieżka": tematyka utworów, problematyka w ujęciu tradycyjnym (walka dobra ze złem, postacie pozytywne i negatywne i ich rola w rozwoju akcji).

- baśnie braci Grimm według Bruno Bettelheima: fabuła baśni jako odzwierciedlenie określonego etapu w rozwoju dziecka (oddzielenie siebie jako świadomej jednostki od osób rodziców, pierwsze próby usamodzielnienia się dziecka; przejście z etapu dzieciństwa na etap dojrzewania); symbolika baśniowych postaci z punktu widzenia psychoanalizy (uosobienie dziecięcych lęków lub oczekiwań); terapeutyczna rola baśni w prawidłowym rozwoju dziecka - B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni.

12. Zaliczenie przedmiotu (2 godz.) - dyskusja, pytania i zagadnienia przygotowane przez studentów.

Praca własna studenta: lektura indywidualna, wypowiedzi ustne (w tym także prezentacje multimedialne), prace pisemne (test kontrolny, referat, esej); dyskusja ze studentami (dyskusja w grupie); konsultacje. Materiały, które będą omawiane i wykorzystywane na zajęciach, będą wysyłane do studentów przed zajęciami za pośrednictwem usosmail.

Metoda eklektyczna (metoda komunikacyjna, kognitywna).

Zaliczenie na ocenę. Warunkiem zaliczenia ćwiczeń jest obecność i aktywne uczestniczenie w zajęciach (przedłużona obserwacja i ocena aktywności studenta, zaliczone prace pisemne, ocena efektów pracy zespołowej – oceny cząstkowe, które łącznie składają się na ocenę całościową). W semestrze obejmującym 25 godzin zajęć student może opuścić bez usprawiedliwienia jedne zajęcia. Pozostałe nieobecności (choroba, wypadek losowy – student powinien przedstawić odpowiedni dokument w terminie wskazanym w regulaminie studiów Uniwersytetu w Białymstoku – rozdział III, paragraf 11, punkt 11: „student ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia uczelni, jednak nie później niż w ciągu 7 dni, o powodach absencji na zajęciach, a w przypadku choroby – okazania prowadzącemu zajęcia zaświadczenia lekarskiego”) należy zaliczyć na konsultacjach – formę zaliczania materiału wyznacza prowadzący. Student nie uzyska zaliczenia, jeżeli opuści 5 zajęć (10 godzin zajęć) i będą to nieobecności nieusprawiedliwione.

Grupa B