Język i poznanie 0500-KS1-2JPO
Wykład (WYK) Rok akademicki 2019/20

Do zaliczenia przedmiotu wymagana jest orientacja w literaturze podstawowej (znajomość pozycji uzupełniających nie jest obowiązkowa). W celu ułatwienia dostępu do 6 podstawowych lektur zaproponowano pozycje do wyboru.

Literatura podstawowa

1) Wierzbicka A., Język – umysł – kultura, wybór prac pod red. J. Bartmińskiego, Warszawa 1999 [rozdz. I, s. 138-192, rozdz. III, s. 341-403, rozdz. IV, s. 490-544]

lub Bytniewski P., Hipoteza Sapira-Whorfa, czyli język jako medium poznania, w: Język, rozumienie i relatywizm, red. Z. Muszyński, Warszawa 1991

2) Searle J. R., Umysł, język, społeczeństwo. Filozofia a rzeczywistość, tłum. W. Tuporolski, Warszawa 1999

lub Ong W. J., Osoba, świadomość, komunikacja. Antologia, wybór, wstęp, przekład i oprac. J. Japola, Warszawa 2009, [zwłaszcza cz II: Pismo, tekst, myśl, świadomość]

2) Slobin D. I., Od „myśli i języka” do „myślenia dla mówienia”, tłum. O. i W. Kubińscy, w: Akwizycja języka w świetle językoznawstwa kognitywnego, red. E. Dąbrowska, W. Kubiński, Kraków 2003, s. 361-402.

lub Chomsky N., Język i jego nabywanie: debata między Jeanem Piagetem i Noamem Chomskym, tłum. A. Bielik i in., Warszawa 1995.

lub Święczkowska H., W poszukiwaniu tradycji. Leibnizjański projekt języka uniwersalnego, „Białostockie Archiwum Językowe” nr 2/2002, s. 197-225.

4) Lakoff G., Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle?, red. E. Tabakowska, tłum. M. Buchta, A. Kotarba, A. Skucińska, Kraków: 2011

lub Taylor J.R., Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej, tłum. A. Skucińska, Kraków 2001 [zwłaszcza rozdz.: 1, 2, 3, 4, 5, 13]

lub Lakoff G., Johnson M., Metafory w naszym życiu, wstęp i tłum. T.P. Krzeszowski Warszawa 1988 [2010].

5) Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1999 [rozdziały autorstwa J. Anusiewicza, H. Kardeli, J. Maćkiewicz, K. Korżyka, A. Pajdzińskiej, R. Tokarskiego]

lub Pajdzińska A., Czy „zaklęty krąg” języka można przekroczyć? „Język a Kultura”, t. 26/2010: Relatywizm w języku i kulturze, red. A.Pajdzińska, R.Tokarski, Wrocław, s.43-57.

lub Szczepankowska I., Różnorodność kultur i stylów w doświadczeniu emigracyjnym Emila Ciorana i Czesława Miłosza, „Stylistyka”, t. XXIV, 2015, s. 163-182.

6) Język, dyskurs, społeczeństwo. Zwrot lingwistyczny w filozofii społecznej, red. L. Rasiński, Warszawa 2009 [zwłaszcza teksty: L. Wittgensteina, J.L. Austina, J. R. Searle’a i M. Foucault]

lub Lakoff G., Nie myśl o słoniu! Jak język kształtuje politykę, tłum. E. Nita

i J. Wasilewski, Warszawa 2011.

Student

E1 zna główne filozoficzne koncepcje umysłu i poznania; przyswaja sobie podstawowy zasób pojęć z omawianej dyscypliny i rozumie treści zawarte w literaturze przedmiotu;

E2 ma wiedzę o roli języka jako narzędzia poznania i komunikacji;

E3 umie posługiwać się terminologią, pojęciami i teoriami uwzględniającymi procesy poznawcze i językowe;

E4 potrafi przeprowadzić analizę wypowiedzi językowej z uwzględnieniem jej wartości poznawczej i komunikacyjnej;

E5 rozumie potrzebę ustawicznego doskonalenia umiejętności komunikacyjnych jako podstawy rozwoju osobistego i głównego składnika kompetencji humanisty.

Weryfikacja efektów: zaliczenie ustne na ocenę

Zaliczenie ustne sprawdzające znajomość zagadnień objętych programem wykładu i zawartych w podanej literaturze przedmiotu (zestaw podstawowy)

I Relacje: język – umysł – rzeczywistość – kultura – komunikacja społeczna: tradycje filozoficzne, koncepcje semiotyczne i lingwistyczne. Hipoteza Sapira-Whorfa – język jako medium poznania (lingwistyka kulturowa). Język a ludzkie procesy poznawcze - interpretacje kognitywne.[2 godz.]

2) Od filozoficznych projektów gramatyki uniwersalnej do badań nad automatycznym przekładem i sztuczną inteligencją. Problem (nie)uniwersalności ludzkich pojęć i zachowań komunikacyjnych – podejście obiektywistyczne i subiektywistyczne (uniwersalizm a relatywizm; prawda a interpretacja). [2 godz.]

3) Język a myśl w teoriach filozofów: Arystotelesa, Kartezjusza, Leibniza, Kanta, Wittgensteina – inspiracje dla koncepcji lingwistycznych: de Saussure’a, Chomsky’ego, Wierzbickiej, Langackera. Filozoficzne koncepcje „języka myśli” i ich zastosowanie w semantyce językoznawczej. Języki naturalne i sztuczne – modelowanie zdolności językowych (wyzwania i ograniczenia). [2 godz.]

4) Organizacja ludzkiej wiedzy – kognitywne modele lingwistyczne. Tradycja arystotelesowska i kantowska w podejściu do problemu kategoryzacji; ustalenia psychologii kognitywnej. Rola prototypów, ram interpretacyjnych, schematów wyobrażeniowych, metafory i amalgamatów w organizacji pojęć. [2 godz.]

5) Myślenie naukowe a potoczny (językowy) obraz świata. Rola doświadczenia zmysłowego i domen przestrzennych w myśleniu potocznym. Badania JOS jako źrodło wiedzy o interpretacjach rzeczywistości (procesach postrzegania obiektów, kategoryzacji i konceptualizacji). Słowniki jako archiwum wiedzy. [2 godz.]

6) Aksjologiczne aspekty poznania i języka. Język jako nośnik i narzędzie wartościowania świata. Udział emocji w procesie poznania (kwestia obiektywności i subiektywności). Antropocentryzm widziany przez pryzmat języka. Uniwersalizm, etnocentryzm i subiektywizm w ocenie postaw emocjonalnych. [2 godz.]

7) Badania nad komunikacją społeczną jako źródło wiedzy o procesach poznawczych i ich realizacji w zmiennym kontekście sytuacyjnym i kulturowym (socjo- i pragmalingwistyka). Przekraczanie barier kulturowo-językowych w doświadczeniu emigrantów i osób bilingwalnych. [2 godz.]

wykład – 15 godz. (metoda podawcza wzbogacona prezentacją multimedialną)