Procesy modernizacyjne społeczeństwa na ziemiach polskich w XVI - początku XX wieku 350-HS1-2PFK2
Ćwiczenia (CW) Rok akademicki 2020/21

Lektura obowiązkowa do zaliczenia zajęć:

- I. Ihnatowicz, A. Mączak, B. Zientara, J. Żarnowski, Społeczeństwo polskie do X do XX wieku, wyd. 5, Warszawa 2005

- Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815-1864, red. W. Kula, J. Leskiewiczowa, Wrocław 1979

- Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XX wieku, red. P. Guzowski, C. Kuklo, Białystok 2019

Lektury dodatkowe (1 pozycja do wyboru do zaliczenia zajęć)

- Bogucka M., Kultura. Naród. Trwanie. Dzieje kultury polskiej od zarania do 1989 roku, Warszawa 2008

- A. Bołdyrew, Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795-1918, Warszawa 2008

- Ekobiografia Krakowa, red. A. Izdebski, R. Szmytka, Kraków 2018

- P. Fijałkowski, Warszawska społeczność żydowska w okresie stanisławowskim 1764-1795.Rozwój w dobie wielkich zmian, Warszawa 2016

- A. Głowacka-Paenczyńska, Kobieta w małych miastach Wielkopolski w drugiej połowie XVI i w XVII wieku, Warszawa 2010

- P. Guzowski, Rodzina szlachecka w Polsce przedrozbiorowej. Studium demograficzne, Białystok 2019

- A. Jakuboszczak, Rodzina i rodzinność szlachcianek wielkopolskich w XVIII wieku. Perspektywa kobieca, Poznań 2016

- N. Kapuścińska-Kmiecik, Zdrada małżeńska w pałacach i dworkach ziemiańskich, Łódź 2013

- M. Kołacz-Chmiel, Mulier honesta et laboriosa. Kobieta w rodzinie chłopskiej późnośredniowiecznej Polski, Lublin 2018

- M. Kopczyński, Historia gospodarcza ciała. Studia z dziejów biologicznego standardu życia na ziemiach polskich, Warszawa 2018

- M. E. Kowalczyk, Zagraniczne podróże Polek w epoce oświecenia, łomianki 2019

- M. Liedke, Rodzina magnacka w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI-XVIII wieku. Studium demograficzno-społeczne, Białystok 2016

- A. Lisak, Miłość, kobieta i małżeństwo w XIX wieku, Warszawa 2009

- S. Litak, Edukacja początkowa w polskich szkołach w XIII-XVIII wieku, Lublin 2010

- Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku na tle porównawczym, t. I-II, red. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2016

- P. Łozowski, Kredyt i dom. Rynki obrotu pieniężnego i nieruchomościami w Warszawie okresu XV i początków XVI wieku, Warszawa 2020

- M. Maludzińska, ,,Próżnowanie stało się powszechnym nałogiem’’. Żebracy i włóczędzy w stanisławowskiej Warszawie, Warszawa 2014

- B. Manyś, Uroczystości rodzinne w Wilnie za Augusta III (1733-1763), Poznań 2014

- R. Poniat R., Służba domowa w miastach na ziemiach polskich do połowy XVIII do końca XIX wieku, Warszawa 2014

- B. Popiołek, Dobrodziejki i klienci. Specyfika patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich, Warszawa 2020

- R. Pullat, Świat rzeczy mieszkańca Tallina w dobie Oświecenia, Kraków 2018

- M. Stawiak-Ososińska, Ponętna, uległa, akuratna. Ideał i wizerunek kobiety polskiej pierwszej połowy XIX wieku (w świetle ówczesnych poradników), Kraków 2009

- M. Stawiak-Ososińska, Sztuka położnicza dla kobiet. Kształcenie akuszerek na ziemiach polskich w dobie niewoli narodowej (1773-914), Warszawa 2019

- M. Surdacki M., Opieka społeczna w Polsce do końca XVIII wieku, Lublin 2015

- Fr. Wasyl, Ormianie w przedautonomicznej Galicji. Studium demograficzno-historyczne, Kraków 2015

- J. Węglorz, Zdrowie, choroba i lecznictwo w społeczeństwie Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku, Toruń 2015

- J. Wijaczka, Kościół wobec czarów w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku (na tle europejskim), Warszawa 2016

- T. Wiślicz, Upodobanie. Małżeństwo i związki nie formalne na wsi polskiej XVII-XVIII wieku, Wrocław 2012

W zakresie WIEDZY: KP6_WG2 - KP6_WG6; KP6_WG11; KP6_WK2; KP6_WK5

zna i rozumie wybrane zagadnienia historii powszechnej (w zakresie pięciu głównych epok historycznych) w ujęciu chronologicznym i tematycznym

ma zaawansowaną, uporządkowaną chronologicznie i tematycznie wiedzę o historii dawnych i współczesnych ziem polskich

zna podstawowe nurty filozoficzne, kulturowe, ideologie i doktryny polityczne

wykazuje znajomość historii porównawczej

zdaje sobie sprawę z diachronicznej struktury przeszłości

zdaje sobie sprawę z różnorodności źródeł informacji; rozumie ich przydatność w badaniach historycznych

zna podstawowe metody badawcze i narzędzia warsztatu historyka oraz podstawowe metody upowszechniania wiedzy historycznej

wie o istnieniu w naukach historycznych i pokrewnych różnych punktów widzenia, determinowanych różnym podłożem narodowym i kulturowym

rozumie podstawowe mechanizmy kulturowe, polityczne, prawne i ekonomiczne

W zakresie UMIEJĘTNOŚCI: KP6_UW2;KP6_UW3; KP6_UW8;

potrafi w stopniu podstawowym wykorzystać wiedzę teoretyczną właściwą dla studiów do opisu podstawowych problemów historycznych, ekonomicznych, politycznych i kulturowych

potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i wykorzystywać informacje z wykorzystaniem różnych źródeł

potrafi rozpoznać i ocenić wartość wytworów kultury oraz określić ich walory

W zakresie KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH: KP6_KK1 - KP6_KK4

ma krytyczną świadomość zakresu swojej wiedzy historycznej i umiejętności warsztatowych i rozumie potrzebę dalszego, ciągłego rozwoju kompetencji w zakresie fachowym, ogólnohumanistycznym, jak też kompetencji personalnych i społecznych.

wykazuje odpowiedzialność i odwagę cywilną w przedstawianiu zgodnego aktualnym stanem wiedzy historycznej obrazu dziejów i w sprzeciwianiu się instrumentalizacji historii przez grupy narodowe, społeczne, religijne i polityczne.

formułowania sądów na temat podstawowych kwestii z zakresu historii, w kontekście problemów ekonomicznych, politycznych, kulturowych, społecznych i prawnych

jest zdolny do okazywania zrozumienia dla świata wartości i postaw ludzi w różnych okresach i kontekstach historycznych.

Końcowa ocena zaliczenia ćwiczeń będzie wypadkową aktywności wykazywanej przez studenta w ramach kolejenych zajęć oraz jego wiedzy zaprezentowanej podczas kolokwium końcowego, ustnego. W trakcie kolokwium każdy student będzie odpowiadał na trzy pytania; dwa z zakresu lektur obowiązkowych oraz jednego z wybranej lektury dodatkowej. Skala ocen tradycyjna od 2 do 5.

I.Zajęcia organizacyjne

II-IX.Wzorce i rzeczywistość rodziny w społeczeństwie staropolskim i doby porozbiorowej:

a)rodzina chłopska

Źródło:

M. Wirzbięta, Gospodarstwo dla młodych a nowych gospodarzów, wyd. J. Sokolski, Wrocław 1989; A. Nowina Ujeyski, Liber memorabiliom parafii w Krościenku Wyżnym, oprac. P. Rachwał, Krosno 2010, s. 132-142

Literatura:

P. Guzowski, Rodzina chłopska, w: Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XX wieku, red. P. Guzowski, C. Kuklo, Białystok 2019 s. 39-62

P. Guzowski, Rodzina chłopska, w: Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XX wieku, red. P. Guzowski, C. Kuklo, Białystok 2019 s. 241-263

W. Mędrzecki, Konwenans wiejski i nowe wzorce zachowań kobiet na wsi w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku, w: Kobieta i kultura życia codziennego: wiek XIX i XX. Zbiór studiów, t. 5, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 1997, s. 71-87

b) miejska

Źródło:

Wybór testamentów mieszczan krakowskich z XVII-XVIII wieku, oprac. E. Danowska, Kraków 2011

Kazimiera Paulina Rogowska, Pamiętnik warszawskiej pensjonarki, oprac. E. Tryjarski, Warszawa 2000, s. 28-34.

Literatura:

C. Kuklo, Rodzina w miastach i miasteczkach, w: Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XX wieku, red. P. Guzowski, C. Kuklo, Białystok 2019 s. 39-62

R. Poniat, Rodzina miejska, w: Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XX wieku, red. P. Guzowski, C. Kuklo, Białystok 2019 s. 315-355

A. Żarnowska, Modele rodziny i pozycja w niej kobiety w uprzemysławiającym się mieści na przełomie XIX/XX wieku. Tradycja i modernizacja, w: taże, Kobieta i rodzina w przestrzeni wielkomiejskiej na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. A. Janiak- Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2013, s. 17-26

c)rodzina szlachecka

Źródło: Jam Władysław Poczobut Odlanicki, Pamiętnik [1640-1684], oprac. A. Rachuba, Warszawa 1987, s. 238-240, 294-297, 320-324; Układ poślubny Małgorzaty Myślęckiej matki Anny z zięciem Fabianem Kowalkowskim z 1593 r. (mpis)

Literatura:

P. Guzowski, J. Pielas, Rodzina szlachecka, w: Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XX wieku, red. P. Guzowski, C. Kuklo, Białystok 2019 s. 129-171.

A. Jakuboszzczak, Rodzina i rodzinność szlachcianek wielkopolskich w XVIII wieku. Perspektywa kobieca, Poznań 2016

d)magnacka i ziemiańska

Źródło: Intercyza przedślubna Barbary Szembekówny i Seweryna Rzewuskiegoz 1726 r. (mpis)

Literatura:

M. Liedke, Rodzina magnacka, w: Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XX wieku, red. P. Guzowski, C. Kuklo, Białystok 2019 s. 173-218

E. Kostrzewska, Rodzina ziemiańska, w: Rodzina i jej gospodarstwo na ziemiach polskich w geografii europejskich struktur rodzinnych do połowy XX wieku, red. P. Guzowski, C. Kuklo, Białystok 2019 s. 265-314

M. Nowak, Model idealny i rzeczywisty polskiej rodziny arystokratyczno-ziemiańskiej funkcjonujący w drugiej połowie XIX oraz na początku XX wieku, w: Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Strukturydemograficzne, społeczne i gospodarcze, red. C. Kuklo, Warszawa 2008, 455-469

e)rodzina burżuazyjna

Źródło: F. Hoesick, Powieść mojego życia. Dom rodzicielski, t. II, Wrocław 1959, s. 407-483

Literatura:

M. Siennicka, Rodzina burżuazji warszawskiej i jej obyczaj: druga połowa XIX i początek XX wieku, Warszawa 1998

f)rodzina robotnicza

Źródło: S. Baranowski, Pamiętnik robotnika, oprac. T. Mrozowski, Łódź 1974; W. S. Reymont, Ziemia obiecana, wyd. 2, Wrocław 2014

Literatura:

A. Bołdyrew, Dziecko w rodzinie robotniczej w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku. Warunki życia i normy wychowania, ,,Wychowanie w rodzinie’’, t. 7, 2013, nr 1, s. 181-213

K. Sierakowska, Rodzina robotnicza w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX i pierwszej XX wieku. Ujęcie kulturowe, w: Rodzina. Gospodarstwo domowe i pokrewieństwo na ziemiach polskich w perspektywie historycznej – ciągłość czy zmiana? red. C. Kuklo, Warszawa 2012, s. 323-341

A. Żarnowska, Status rodzinny robotników przemysłowych Warszawy u schyłku w. XIX, w: taże, Kobieta i rodzina w przestrzeni wielkomiejskiej na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2013, s. 27- 60

g)rodzina inteligencka

Źródło:

Z. Nałkowska, Dzienniki, t. 1: 1899-1905, t. 2: 1909-1917, Warszawa 1976

Literatura:

K. Sierakowska, Rodzice, dzieci, dziadkowie. Wielkomiejska rodzina inteligencka w Polsce 1918-11939, Warszawa 2003

A. Żarnowska, Schyłek wieku XIX – kształtowanie się modelu małżeństwa partnerskiego, w: taże, Kobieta i rodzina w przestrzeni wielkomiejskiej na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, A. Szwarc, Warszawa 2013, s. 93-100

h)rodzina żydowska, ormiańska, duchownych unickich

Źródło:

P. Fijałkowski, Warszawska społeczność żydowska w okresie stanisławowskim 1764-1795. Rozwój w dobie wielkich zmian, Warszawa 2016, s. 457-458, 464-465

Literatura:

J. Goldberg, Żydzi w społeczeństwie, gospodarce i kulturze Rzeczypospolitej szlacheckiej. Kraków 2012

A, Markowski, Między Wschodem a Zachodem. Rodzina i gospodarstwo domowe Żydów suwalskich w pierwszej połowie XIX wieku, Warszawa 2008, s. 113-210

F. Wasyl, Ormianie w przeduatonomicznej Galicji. Studium demograficzno-historyczne, Kraków 2015, s. 95-283

W. Bobryk, Rodzina kapłańska w unickiej diecezji chełmskiej w XVIII wieku, w: Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. C. Kuklo, Warszawa 2008, 219-229

D. Wereda, Środowisko rodzinne duchownych unickich w XVIII wieku (na przykładzie diecezji włodzimiersko-brzeskiej), w: Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. C. Kuklo, Warszawa 2008, s. 207-218

i)konflikty w rodzinie

Źródło:

Testament mieszczki krakowskiej z XVIII w. [mpis]

Literatura:

E, Bezzubik, Konflikty małżeńskie w Polsce nowożytnej – na podstawie akt separacji i rozwiązań małżeństw z oficjalatów krakowskiego, poznańskiego i włocławskiego z lat 1597-1697, ,,Genealogia’’, t. 17, 2005, s. 7-74

M. Surdacki, Rodzina i jej problemy w Urzędowie w czasach staropolskich, ,,Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa’’, t. 3, red. A. Karpiński, Warszawa 2009, s. 227-244

N. Kapuścińska-Kmiecik, Zdrada małżeńska w dziewiętnastowiecznych pałacach i dworkach ziemiańskich, Łódź 2013

X.Czy alkowa była zawsze miejscem prokreacji

Źródło:

J.K. Haur, Skład albo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiey ziemiańskiej, Kraków 1693

Literatura:

U. Kicińska, Problem płodności i bezpłodności w oracjach pogrzebowych XVII wieku poświęconych kobietom, w: W kręgu rodziny epok dawnych. Dzieciństwo, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Warszawa 2014, 125-140

T. Wiślicz, Dzieciobójstwo jako narzędzie polityki reprodukcyjnej w Rzeczypospolitej XVII-XVIII wieku, w: W kręgu rodziny epok dawnych. Dzieciństwo, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Warszawa 2014 s. 141-151

M. Kurkowska-Budzan, ,,Fabrykantki aniołków’’. O problemie aborcji w Polsce w latach 1878-1939, ,,Arcana’’ 1998

XI.Grupy międzystanowe: ludność najemna i służba, margines społeczny

Źródło:

Z rontem marszałkowskim przez Warszawę. Zeznania oskarżonych z lat 1787-1794, oprac. Z. Turska, Warszawa 1961

Literatura:

A. Kamler, Chłopi jako pracownicy najemni na wsi małopolskiej w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, Warszawa 2005

M. Maludzińska, ,,Próżnowanie stało się powszechnym nałogiem’’. Żebracy i włóczędzy w stanisławowskiej Warszawie, Warszawa 2014

R. Poniat, Służba domowa w miastach na ziemiach polskich od połowy XVIII do końca XIX wieku, Warszawa 2014

XII.Nowe klasy i warstwy: burżuazja, robotnicy, inteligencja

Źródło:

B. Prus, Lalka, t. 1-2, Wrocław 1991

Literatura:

Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815-1864, red. W. Kula, J. Leskiewiczowa, Wrocław 1979, s. 305-402

XIII.Wyżywienie – racje czy dostatek?

Źródło:

J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, red. Z. Goliński, Warszawa 1985, s. 224-246

Literatura:

W. Czapliński, J. Długosz, Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII wieku, Warszawa 1976, s. 113-128

J. Baszanowski, Konsumpcja zbóż, mięsa i masła w Gdańsku w połowie XVIII wieku, ,,Kwartalnik Historii Kultury Materialnej’’, t. 32, 1984, nr 4, s. 491-523

P. Franaszek, Dieta chłopów galicyjskich w drugiej połowie XIX w. i na początku XX w., ,,Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych’’, t. 76, 2016, s. 289-313

E. Kowecka, W salonie i kuchni. Opowieść o kulturze materialnej pałaców i dworów polskich w XIX wieku, wyd. III, Poznań 2008, s. 145-191, 239-262

D. Łukasiewicz, Głód i nadmiar. Konsumpcja w Prusach w XIX i pocz. XX w., ,,Cooloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych’’, 2(30), 2018, s. 65-88

XIV.Mieszkania, higiena, zdrowotność

Źródło: Źródła i materiały do dziejów szlachty województwa sandomierskiego w XVI-XVIII wieku, t. 2: Inwentarze dóbr ziemskich z XVII-XVIII wieku, cz. 1, oprac. J. Pielas,Kielce 2013, s. 29-33; Nieruchomości miasta Krakowa w czasach Sejmu Czteroletniego. Opis z 1792 roku, wyd. K. Follprecht, Kraków 2007, s. 25-38

Literatura:

Dom i mieszkanie w Polsce (druga połowa XVII-XIX w.), oprac. M. Gajewska i in., Wrocław 1975

E. Balcerzak, E, Kowecka, J. Kruppe, Wybrane problemy kultury materialnej miast polskich w XVIII i XIX wieku, Wrocław 1983

A. Chwalba, Problem zdrowia i brudu na obszarze dawnej Rzeczypospolitej w XIX wieku, w: Celem nauki jest człowiek… Studia z historii społecznej i gospodarczej ofiarowane Helenie Madurowicz-Urbańskiej, red. P. Franaszek, Kraków 2000, s. 65-71

Historia Kultury Materialnej Polski w zarysie, red. W. Hensel, J. Pazdur, t. 5, red. E. Kowecka, Wrocław 1978

Z. Kuchowicz, Z badań nad stanem biologicznym społeczeństwa polskiego od schyłku XVI do końca XVIII wieku, Łódź 1972

T. Srogosz, Trwałość i zmienność warunków zdrowotnych ludności chłopskiej w Rzeczypospolitej w XVIII wieku, ,,Medycyna Nowożytna’’ t. 4, 1997, z. ½, s. 85-104

XV.Kultura religijna – tradycja i modernizacja

Źródło:

J. J. Kausch, Wizerunek narodu polskiego, w: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, oprac. W. Zawadzki, t. 2, Warszawa 1963 , s. 321-330.

Literatura:

W. Bobryk, Świadomość religijna ludności unickiej na ternie eparchii chełmskiej w XVIII wieku, w: Kościół unicki w Rzeczypospolitej, red. W. Walczak, Białystok 2010, s. 7-18

E. Kizik, Dyscyplinowanie zachowań religijnych w ewangelickim Gdańsku w XVI-XVIII w., w: Protestantyzm i protestanci na Pomorzu, red. J. Iluk, D. Mariańska, Gdańsk- Koszalin 1997, s. 79-94

M. Liedke, ,,Różne Scandalia’’ i troska o moralność wiernych w protokołach akt synodów prowincjonalnych Jednoty Litewskiej XVII wieku, w: Studia nad reformacją, red. E. Bagińska, P. Guzowski, M. Liedke, Białystok 2010, s. 51-65

T. Wiślicz, Zarobić na duszne zbawienie. Religijność chłopów małopolskich od połowy XVI do końca XVIII wieku, Warszawa 2001

D. Olszewski, Kultura i życie religijne społeczeństwa polskiego w XIX wieku, Lublin 2014

Metoda ćwiczeniowa polegająca na samodzielnej przez studenta analizie tekstu historycznego pod kierunkiem prowadzącego zajęcia