Uniwersytet w Białymstoku - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Nauki pomocnicze historii do końca XVIII w. cz.2 350-HS1-1NPHN2
Ćwiczenia (CW) Rok akademicki 2020/21

Informacje o zajęciach (wspólne dla wszystkich grup)

Liczba godzin: 30
Limit miejsc: (brak limitu)
Zaliczenie: Zaliczenie na ocenę
Literatura:

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 1983 lub nowsze

Chronologia :

Chronologia polska, red. B. Włodarski, Warszawa 1957, s.23-124;

Czas w kulturze, Warszawa 1988, s. 331-374;

A. Gurewicz, Kategorie kultury średniowiecznej, Warszawa 1976, s.29-42, 95-155;

T. Wierzbowski, Vademecum. Podręcznik dla studiów archiwalnych, Warszawa-Lwów 1926.

Dyplomatyka:

K. Maleczyński, B. Bielińska, A. Gąsiorowski, Dyplomatyka wieków średnich, Warszawa 1971.

Geografia historyczna:

S. Arnold, Geografia historyczna Polski, Warszawa 1951;

S. Alexandrowicz, Rozwój kartografii Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku, t. I, Poznań 1989;

Tenże, „Mappa szczegulna województwa podlaskiego” Karola de Pertheesa z 1795 roku „Studia Podlaskie”, t. I, Białystok 1990;

Tenże, Warsztat historyka kartografii Karola Buczka [w:] Z Dziejów Kartografii, t. VII, 1995;

S. Alexandrowicz, J. łuczyński, R. Skrycki, Historia kartografii ziem polskich do końca XVIII wieku, Warszawa 2017

J. Burszta, Od osady słowiańskiej do wsi współczesnej. O tworzeniu się krajobrazu osadniczego ziem polskich i rozplanowaniu wsi, Wrocław 1958;

T. Dunin-Wąsowicz, Klimat jako czynnik kształtujący środowisko człowieka w

średniowieczu, [w:] Problemy nauk pomocniczych, t. 3, Katowice 1974, s. 17-35;

H. Maruszczak, Tendencje zmian klimatu ziem polskich w czasach historycznych, „Przegląd Geograficzny” 59, z. 4, 1987, s. 471-485;

J. Topolski, Wprowadzenie do historii, Poznań 1998;

J. Tyszkiewicz, Geografia historyczna Polski w średniowieczu, Warszawa 2003.

J. Tyszkiewicz, Geografia historyczna: Zarys problematyki, Warszawa 2014.

Old maps of Lithuania from the Collection of the Vilnius University Library, v. I (mapy i katalog);

S. Alexandrowicz, Rozwój kartografii Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku, t. II (mapy i plany), Poznań 1989.

Ikonografia

J. Białostocki, Pięć wieków myśli o sztuce, wyd. II, Warszawa 1976, s. 249-274;

J. Karwasińska, Drzwi gnieźnieńskie a rozwój legendy o świętym Wojciechu, [w:] Drzwi gnieźnieńskie, pod red. M. Walickiego, t. I, Wrocław 1956, s. 20-41;

Tomasz Ginter, Wątki hagiograficzne św. Wojciecha w ikonografii Drzwi Gnieźnieńskich, „Kwartalnik Historyczny” 108, 2001, nr.4;

G. Labuda, Święty Wojciech, Wrocław 2000;

Z. Piech, Czy ikonografia historyczna powinna być nauką pomocniczą historii? [w:] Tradycja i perspektywy nauk pomocniczych historii w Polsce, red. M. Rokosz, Kraków 1995.

Z. Piech, Monety, pieczęcie i herby w systemi symboli władzy Jagiellonów, Warszawa 2003.

Drzwi gnieźnieńskie, praca zbior. pod red. M. Walickiego, t. III, Wrocław 1956;

Jan Kanapariusz, Żywot Świętego Wojciecha pierwszy [w:] Piśmiennictwo czasów Bolesława Chrobrego, przeł. K. Abgardowicz, Warszawa 1966;

Brunon z Kwerfurtu, Świętego Wojciecha Żywot Drugi, [w:] Piśmiennictwo czasów Bolesława Chrobrego, przeł. K. Abgardowicz, Warszawa 1966.

Metrologia

J. Arentowicz, Miary polskie, Warszawa 1972;

A. Dunin – Wąsowicz, Miary rolne i miary przestrzeni, Warszawa 2000;

Taż, pomiary gruntu w Koronie w XVI-XVIII w., Warszawa 1994;

W. Kula, Miary i ludzie, Warszawa 1970 lub 2004;

K. Skupieński, Struktury systemowe polskich miar zbożowych w XVI wieku, „Przegląd Historyczny” 69, 1978, s. 623-646;

E. Stamm, Staropolskie miary, cz. 1, Miary długości i powierzchni, Warszawa 1938;

T. Wierzbowski. Vademecum. Podręcznik dla studiów archiwalnych, wyd.2. Lwów 1926.

Neografia staropolska

A. Gieysztor, Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa 1973;

W. Semkowicz, Paleografia łacińska, Kraków 2002.

Paleografia ruska

Paleografia i neografia ruska (dr M. Liedke):

A.Horodyski, Podręcznik paleografii ruskiej, Kraków 1959;

T. Rott – Żebrowski, Historia pisma ruskiego, Lublin 1987;

W. N. Szczepkin, Russkaja paleografija, Moskwa 1967;

Paleografia łacińska

A. Gieysztor, Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa 1973.

W. Semkowicz, Paleografia łacińska, Kraków 1951.

T. Wierzbowski, Vademecum. Podręcznik dla studiów archiwalnych, Warszawa-Lwów 1926.

Sfragistyka

T. Karczewska, Przegląd pieczęci pruskich z dokumentów traktatu toruńskiego z 1466 roku, „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie” 6, 1962, s. 753-779.

Efekty uczenia się:

KP6_WG2 student ma zaawansowaną, uporządkowaną chronologicznie i tematycznie wiedzę o historii dawnych i współczesnych ziem polskich

KP6_WG6 zdaje sobie sprawę z różnorodności źródeł informacji; rozumie ich przydatność w badaniach historycznych

KP6_WG10 ma podstawową wiedzę o specyfice nauk pomocniczych historii przedmiotowej i ich roli w badaniach historycznych

KP6_WG11 zna podstawowe metody badawcze i narzędzia warsztatu historyka w zakresie nauk pomocniczych historii

KP6_WK2 wie o istnieniu różnych punktów widzenia dotyczących teorii rodowych, genezy herbu rycerskiego, czy genezy heraldyki w Wielkim Księstwie Litewskim

KP6_WK8 - orientuje się w działalności i aktualnej ofercie współcześnie działających towarzystw heraldycznych i genealogicznych

KP6_UW1 samodzielnie zdobywa i utrwala wiedzę w sposób uporządkowany i systematyczny przy zastosowaniu nowoczesnych technik pozyskiwania, klasyfikowania i analizowania informacji, zgodnie ze wskazówkami opiekuna naukowego

KP6_UW3 potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i wykorzystywać informacje z wykorzystaniem różnych źródeł informacji

KP6_UK2 potrafi porozumiewać się z wykorzystaniem różnych kanałów i technik komunikacyjnych ze specjalistami w zakresie badania

KP6_UK3 potrafi obsługiwać na poziomie podstawowym programy biurowe i wykorzystywać je do przygotowywania prac pisemnych

KP6_KK1 ma krytyczną świadomość zakresu swojej wiedzy historycznej i umiejętności warsztatowych i rozumie potrzebę dalszego, ciągłego rozwoju kompetencji w zakresie nauk pomocniczych historii

KP6_KK4 jest zdolny do okazywania zrozumienia dla świata wartości i postaw ludzi w różnych okresach i kontekstach historycznych, np. przywiązania do tradycji szlacheckich

KP6_KO1 docenia rolę nauk historycznych i pokrewnych dla kształtowania więzi społecznych na poziomie lokalnym

Metody i kryteria oceniania:

ocenianie bieżące, kolokwium zaliczeniowe

kryteria oceniania: obecność na zajęciach, aktywny udział w zajęciach i dyskusji oparty na lekturze wskazanych pozycji naukowych i wiedzy własnej, zaliczenie kolokwium zaliczeniowego

Zakres tematów:

Paleografia łacińska

- materiały i narzędzia pisarskie (m.in. tabliczki woskowe, papirus, pergamin, papier)

- ewolucja pisma (kapitała, kursywa, uncjała, minuskuła karolinska, pismo gotyckie, pismo humanistyczne)

- odmiany pisma gotyckiego (pismo kodeksowe i dokumentowe)

- dukt, kat pisania, moduł pisma, ligatury, kanon pisma

- abrewiacje

- odczytywanie fragmentów rękopisów z XV w. (ćwiczen

Neografia staropolska

- typy pisma humanistycznego: antykwa humanistyczna, kursywa humanistyczna (italika)

kancelareska

- zasady ortografii i abrewiacji w piśmie staropolskim (kancelareska)

- odczytywanie rękopisów staropolskich (ćwiczenia)

Paleografia i neografia ruska

- dzieje pisma słowiańskiego: głagolica i cyrylica

- znajomość alfabetu cyrylickiego (z uwzględnieniem jusów)

- typy pisma cyrylickiego: ustaw, półustaw, skoropis

- praktyczne odczytywanie zapisów cyrylickich z terenu Wielkiego Księstwa Litewskiego (półustaw i skoropis)

- pismo cyrylickie w Wielkim Księstwie Moskiewskim

- reforma pisma cyrylickiego Piotra I

Dyplomatyka

- dokument średniowieczny i jego dzieje

- rodzaje dokumentu ze względu na: formę kancelaryjną (dyplomy, listy, akty), moc prawną (dyspozytywny i poświadczeniowy) i rolę w sądzie jako środka dowodowego (publiczny i prywatny)

- etapy powstawania dokumentu

- cechy dokumentu (wewnętrzne i zewnętrzne)

- formuły dokumentu średniowiecznego (ćwiczenia)

- polskie kancelarie książęce i kancelaria królewska: geneza, rozwój, personel i funkcjonowanie

- księgi wpisów kancelarii królewskiej

- sądowe księgi wpisów instytucji szlacheckich, miejskich i kościelnych

- rola dokumentu w prawie polskim

Sfragistyka

- związek pieczęci z dyplomatyką i paleografią

- geneza pieczęci

- najstarsze pieczęcie polskie

- funkcje i znaczenie pieczęci w prawie polskim

- budowa pieczęci i materiał pieczętny

- wyobrażenia napieczętne

- rodzaje pieczęci w Polsce ze względu na: właściciela, kształt, wyobrażenia napieczętne, funkcje

Chronologia

- podstawowe pojęcia z zakresu chronologii astronomicznej (średnia doba słoneczna, miesiąc synodyczny, rok słoneczny zwrotnikowy)

- narzędzia do mierzenia czasu (zegary słoneczne, piaskowe, wodne, ogniowe i mechaniczne)

- kalendarze: juliański i gregoriański

- budowa kalendarza kościelnego

- style: obrzezania, marcowy, wielkanocny, bizantyjski, Narodzenia Pańskiego

- indykcje

- miesiące: słowiańskie i łacińskie nazwy miesięcy

- dni tygodnia: słowiańskie i łacińskie nazwy dni tygodnia

- ery: dionizyjska, bizantyjska, żydowska i mahometańska

- praktyczna umiejętność odczytywania dat (ćwiczenia)

Metrologia

- antropologiczny system metrologiczny Słowian

- miary długości i odległości: palec, dłoń, stopa, łokieć (i jego rodzaje na ziemiach polskich), pręt, laska, mile

- miary powierzchni: łany (i ich rodzaje), włóka, staje, morgi, sznur, laska i pręt

- miary objętości zbóż: korzec ( i jego rodzaje i systemy), łaszt

- miary objętości płynów: system garnca

- wagi: system grzywny i funta

- sposoby zapisywania liczb: cyfry rzymskie i arabskie

- próba interpretacji fragmentów inwentarza, lustracji lub poboru z XVI-XVIII w.

Geografia historyczna:

- przedmiot badań i zadania geografii historycznej

- rodzaje map i ich skala

- metody rekonstrukcji krajobrazu naturalnego

- metody rekonstrukcji krajobrazu kulturalnego (dzieje osadnictwa)

- metody rekonstrukcji krajobrazu historyczno – politycznego (jednostki administracyjne i ich granice)

- dzieje granicy

- historia kartografii

- kartografia historyczna (zabytki kartograficzne jako źródła historyczne)

- metody konstrukcji map w XVI – XVIII w.

Ikonografia

- zabytki ikonograficzne jako źródło historyczne

- metoda ikonologiczna w interpretacji dzieła sztuki

- Drzwi Gnieźnieńskie jako źródło ikonograficzne

- życie św. Wojciecha w świetle żywotów oraz zabytku ikonograficznego

Metody dydaktyczne:

Praca pod kierunkiem, dyskusja, elementy wykładu, prezentacja

Grupy zajęciowe

zobacz na planie zajęć

Grupa Termin(y) Prowadzący Miejsca Liczba osób w grupie / limit miejsc Akcje
1 (brak danych), (sala nieznana)
Krzysztof Boroda, Piotr Guzowski, Marzena Liedke 15/ szczegóły
2 (brak danych), (sala nieznana)
Piotr Guzowski, Marzena Liedke, Krzysztof Boroda 22/ szczegóły
Wszystkie zajęcia odbywają się w budynku:
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet w Białymstoku.
ul. Świerkowa 20B, 15-328 Białystok tel: +48 85 745 70 00 (Centrala) https://uwb.edu.pl kontakt deklaracja dostępności mapa serwisu USOSweb 7.1.2.0-4 (2025-05-14)