Edukacja międzykulturowa 380-S2-1YEMK
Ćwiczenia (CW) Rok akademicki 2021/22

Literatura obowiązkowa:

-Encyklopedia Pedagogiczna, Wyd. Akademickie ,,Żak”, Warszawa 2003

-P. J. Bednarski (hasło: enkulturacja), M. Ziółkowski (hasło: kompetencja kulturowa), w: Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, red. Z. Staszczak, Warszawa – Poznań 1987, s. 75–77, 172–174.

-W. B. Gudykunst, Y. Y. Kim, Komunikowanie się z obcymi: spojrzenie na komunikacje międzykulturową; w: Mosty zamiast murów. Podręcznik komunikacji interpersonalnej, red. J. Stewart, Warszawa 2005, s. 497–498.

-M. Szopski, Komunikowanie międzykulturowe, Warszawa 2005, s. 6–17, 71–73.

-S. Magala, Kompetencje międzykulturowe, Warszawa 2011, Oficyna Wolters Kluwer Business, s. 48.

-G. Hofstede, Kultury i organizacje. Zaprogramowanie umysłu, tł. M. Durska, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000 (wymiary różnic międz.).

-S. J. Magala, Kompetencje międzykulturowe, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2011

-K.Gajek, Kompetencje międzykulturowe jako element kultury współczesnej organizacji – dylematy teorii i praktyki, Problemy Zarządzania, vol. 9, nr 2 (32): 205 – 220 ISSN 1644-9584, © Wydział Zarządzania UW- http://pz.wz.uw.edu.pl/sites/default/files/artykuly/pz_2_2011_gajek.pdf

-L. Korporowicz, Wielokulturowość a międzykulturowość: od reakcji do interakcji, w: U progu wielokulturowości. Nowe oblicza społeczeństwa polskiego, red. M. Kempny, A. Kapciak, S. Łodziński, Warszawa 1997, s. 64–72.

-G. Böhner, M. Wänke, Postawy i zmiana postaw, Gdańsk 2004, s. 15–27.

-C.N. Macrae, Ch. Stangor, M. Hewstone, Stereotypy i uprzedzenia. Najnowsze ujęcie, Gdańsk 1999, s.11–36.

- S. W.G., Cookie W.S., Wywieranie wpływu przez grupy. Psychologia relacji, Gdańsk 2007

-Z. Bokszański, Stereotypy a kultura, Wrocław 1997

-M. Winiarski, Znaczenie i wymiary dialogu międzyludzkiego, w: O potrzebie dialogu kultur i ludzi, red. Tadeusz Pilch, Wyd. Akademickie ,,Żak”, Warszawa 2000

-T. Pilch, Tolerancja- wartość społeczna i cnota indywidualna, w: Tożsamość, odmienność, tolerancja, a kultura pokoju, red. Jerzy Kłoczkowski, Sławomir Łukasiewicz, Wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1998

- H. Mamzer, Tożsamość w podróży. Wielokulturowość a kształtowanie tożsamości jednostki., Wydawnictwo naukowe UAM, Poznań 2002

- P. Boski, M. Jarymowicz, H. Malewska – Peyre, Tożsamość a odmienność kulturowa, Instytut Psychologii PAN, Warszawa 1992

-P. Boski, Kulturowe ramy zachowań społecznych. Podręcznik psychologii międzykulturowej, Warszawa 2009

- A. Kłoskowska, Kultury narodowe u korzeni, Wydawnictwo Naukowe PWN , Warszawa 2005

- A. Sadowski, M. Czerniawska, Tożsamość Polaków na pograniczach, Wyd. Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 1999

-Młodzież na rzecz Różnorodności. Praktyczny przewodnik dla młodych ludzi po różnorodności, prawach człowieka i uczestnictwie, Warszawa 2008, s.13–22.

-M. Pawlega (red.)Przeciwdziałanie dyskryminacji. Pakiet edukacyjny dla trenerów i trenerek, Warszawa 2005.

-J. Nikitorowicz, Pogranicze. Tożsamość. Edukacja międzykulturowa, Białystok 2001, s.11–15.

-J. Nikitorowicz, Etnopedagogika w kontekście wielokulturowości i ustawicznie kształtującej się tożsamości, Kraków 2018.

-J. Nikitorowicz, Kreowanie tożsamości dziecka. Wyzwania eduakcji międzykulturowej, Gdańsk 2015.

-Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz.U. 2005 nr 17 poz. 141).

-Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz.U. 2017 poz. 59).

-Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw (Dz.U. 2017 poz. 1655).

-Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. 2017 poz. 1643).

Literatura uzupełniająca:

J. Nikitorowicz, Tolerancja. Idea i cel edukacji międzykulturowej; „Problemy opiekuńczo – wychowawcze” 1995/6.

A. Sadowski, Od miast przygranicznych do miast pogranicza „Pogranicze. Studia społeczne”, tom V, Białystok 1996.

K.Czyżewski, Linia powrotu, Wyd. Pogranicze, Sejny 2008r.

M. Branka, D. Cieślikowska, Edukacja antydyskryminacyjna. Podręcznik trenerski, Kraków 2010.

P. Średziński (red.), Jak mówić polskim dzieciom o dzieciach Afryki, Warszawa 2009.

E. T. Hall, Poza kulturą, Warszawa 2001.

M. Carrithers, Dlaczego ludzie maja kultury: uzasadnienie antropologii i różnorodności społecznej, Warszawa 1994.

W. J Burszta, Czytanie kultury: pięć szkiców, Łódź 1996.

E. Nowicka, Świat człowieka – świat kultury: systematyczny wykład antropologii kulturowej, Warszawa 1997.

A. Zachariasz, Kultura i jej status poznania, Lublin 1999.

J. Ambrosewicz-Jacobs, Tolerancja. Jak uczyć siebie i innych, Kraków 2003.

Kultura żydowska/ judaizm:

Literatura podstawowa:

 Leo Trepp, Żydzi, naród, historia, religia, Wyd. Cyklady, Warszawa 2009

 Nicholas de Lange, Żydzi, Wyd. Świat Książki, Warszawa 1996

 Andrzej Żbikowski, Żydzi, Wyd. Dolnośląskie, Wrocław 2005

 Konstanty Gebert, Anna Olej-Kobus, Krzysztof Kobus, Polski ALEF-BET. Żydzi w Polsce i ich odrodzony świat, Wyd. Carta Blanca, Warszawa 2009

 Mieczysław Siemieński, Księga świąt i obyczajów żydowskich, Wyd. Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1993.

 Adam Dylewski, Anna Olej-Kobus, Krzysztof Kobus, Judaica, Wyd. Carta Blanca, Warszawa 2009

 Jan Gdowski, Długa historia Żydów, Wyd. Nortom, Wrocław 2011

 www.szlak.uwb.edu.pl – strona Szlaku Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku

Literatura uzupełniająca:

 „Atlas Historii Żydów Polskich”,Wyd. DENMART, Warszawa 2010

 „Żydzi na Podlasiu” Red. Zofia Chyra-Rolicz, Renata Tarasiuk, Edward Kopówka, Siedlce 2010 wyd. Akademii Podlaskiej

 Joanna Lisek (red.), Nieme dusze? Kobiety w kulturze jidysz, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010

 E. Hoffman, Sztetl : świat Żydów Polskich , Warszawa 2001

 S. Sand, Kiedy i jak wynaleziono naród żydowski, Warszawa 2011

Kultura tatarska/islam:

Literatura podstawowa:

 Karolina Radłowska, Tatarzy polscy : ciągłość i zmiana, Fundacja Sąsiedzi, Białystok 2017

 Artur Konopacki, Joanna Kulwicka-Kamińska, Czesław Łapicz, Tatarzy litewscy czy Lipkowie?: rozważania historyczno-semantyczne oraz propozycje terminologiczne, [w:] Wschód muzułmański w ujęciu interdyscyplinarnym : ludzie, teksty, historia, str. 291-307

 Ida Schabieńska, Wychowanie i kształcenie w muzułmańsko-chrześcijańskich rodzinach Tatarów polskich, Inicjatywa Wydawnicza Çaxarxan Xucalıq [etc.], Wrocław 2015

 Francis Robinson, Islam, Wyd. Świat Książki, Warszawa 1996

 Katarzyna Warmińska, Tatarzy polscy. Tożsamość religijna i etniczna, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas ; Kraków 1999

 Janusz Danecki, Podstawowe wiadomości o Islamie, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2011

-K. Warmińska, Tatarzy polscy: tożsamość religijna i etniczna, Kraków 1999

-O. Telmesani, Islam a życie, Białystok 2000

-Z. Landowski, Islam: nurty, odłamy, sekty, Warszawa 2008, Wyd. Książka i Wiedza

-S. Khalil, Islam: sto pytań: odpowiada Samir Khalil Samir, Warszawa 2004

- www.szlaktatarski.pl – strona Szlaku Tatarskiego na Podlasiu

- www.tataria.eu – strona dotycząca historii i kultury Tatarów Polskich

Literatura uzupełniająca:

▪ Adela Theodora Khoury (red.), Leksykon podstawowych pojęć religijnych, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1998

▪ Zbigniew Landowski, Islam: nurty, odmiany, sekty, Wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 2008

▪ Giorgio Paolucci, Camille Eid, Islam: sto pytań, odpowiada Samir Khalil Samir, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 2004

Kultura romska:

Literatura podstawowa:

 Adam Bartosz, Nie bój się Cygana, Fundacja Pogranicze, Sejny 2004

 Agnieszka J. Kowarska, Polska Roma. Tradycje i nowoczesność, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego, Stowarzyszenie Romów w Polsce; Warszawa 2005

 Andrzej Mirga, Lech Mróz, Cyganie – odmienność i nietolerancja, Wyd. Naukowe PWN Warszawa 1994

 Jerzy Ficowski, Cyganie na polskich drogach, Wyd. Literackie, Kraków 1965

 Jerzy Ficowski, Demony cudzego strachu, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1986

 Ewa Nowicka (red.), Romowie o sobie i dla siebie, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2003

 Jacek Milewski, Dym się rozwiewa, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2008

 www.romowie.info- zbiór materiałów i informacji dotyczących kultury romskiej

Literatura uzupełniająca:

 Łukasz Kwadrans, Edukacja Romów – studium porównawcze na przykładzie Czech, Polski i Słowacji, Wrocław – Wałbrzych 2008

 Barbara Weigl, Magda Formanowicz (red.), Romowie 2007 – od edukacji młodego pokolenia do obrazu w polskich mediach, Wyd. Wyższej Szkoły Psychologii Społecznej "Academica", Warszawa 2008

 Barbara Weigl (red.), Romowie 2009- między wędrówką a edukacją, Wyd. Wyższej Szkoły Psychologii Społecznej "Academica", Warszawa 2009

 Barbara Weigl, Małgorzata Różycka (red.), Romowie 2011- życie na pograniczu, Wyd. Wyższej Szkoły Psychologii Społecznej "Academica", Warszawa 2011

Kultura białoruska/mniejszość białoruska w Polsce:

Literatura podstawowa:

 Ryszard Radzik, Białorusini. Miedzy wschodem a zachodem, Wyd. UMCS, Lublin 2012

 Ryszard Radzik (red.), Tożsamości zbiorowe Białorusinów, Wyd. UMCS, Lublin 2012

 Teresa Zaniewska (red.), Białorusini, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2010

 Ryszard Radzik, Michał Sajewicz (red.), Białoruś: przeszłość i teraźniejszość: kultura, literatura, język, Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001

 Walenty Piłat, W kręgu kultury białoruskiej, Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie, Olsztyn 1994

 Sokrat Janowicz, Z księgi Podlasia- białoruska mniejszość narodowa w Polsce, Wyd. Stopka, Łomża 2001

 Mirosław Sajewicz, Między świadomością etniczną a narodową [w:] Gwary północnego Podlasia, Stowarzyszenie Dziedzictwo Podlasia, Związek Ukraińców Podlasia, Bielsk Podlaski 2008

- E. Czykwin, Białoruska mniejszość narodowa jako grupa stygmatyzowana, Białystok 2000.

 Elżbieta Czykwin, Białoruska mniejszość narodowa jako grupa stygmatyzowana, Trans Humana, Białystok 2000

 Alicja Joanna Siegień – Matyjewicz, Poczucie tożsamości narodowej młodzieży pochodzenia białoruskiego, Białoruskie Zrzeszenie Studentów Olsztyn-Warszawa 2007

 Tadeusz Lewowicki, Jerzy Nikitorowicz, Alina Szczurek- Boruta, Szkoły dla mniejszości narodowych i społeczności kaszubskiej w Polsce, Warszawa- Cieszyn- Białystok 2013

 www.sonca.org- strona Związku Młodzieży Białoruskiej

Literatura uzupełniająca:

 Wyszyński R., Kultura symboliczna Białorusinów w Polsce. Kanon czy uniwersum?, W: U progu wielokulturowości, red. nauk. Marian Kempny, Alina Kapciak i Sławomir Łodziński, Oficyna Naukowa, Warszawa 1997

▪ Kabzińska I., O wizerunku Białorusinów w oczach Polaków, W: Oblicza Wschodu w kulturze polskiej, pod red. Grzegorza Kotlarskiego i Marka Figury, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1999

▪ Czasopismo „Krasnogruda” Nr 12, Fundacja Pogranicze 2000

Kultura ukraińska/ mniejszość ukraińska w Polsce:

Literatura podstawowa:

 Michał Buchowski(red.), Polska-Ukraina. Pogranicze kulturowe i etniczne, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Poznań- Wrocław 2008

 T. Karąbowicz, Dziedzictwo kultury ukraińskiej, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2001

 Walenty Piłat, W kręgu kultury ukraińskiej, Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie, Olsztyn 1995

 Dariusz Wojakowski, Polacy i Ukraińcy : rzecz o pluralizmie i tożsamości na pograniczu, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 2002

 Basil Kerski, Andrzej St. Kowalczyk, Polska i Ukraina. Rozmowy z Bohdanem Osadczukiem, Wrocław 2008, Kolegium Europu Wsch. Im. Jana Nowaka – Jeziorańskiego

 Włodzimierz Wilczyński, Leksykon kultury ukraińskiej, Wyd. WSP, Zielona Góra 2000

 Tadeusz Lewowicki, Jerzy Nikitorowicz, Alina Szczurek- Boruta, Szkoły dla mniejszości narodowych i społeczności kaszubskiej w Polsce, Warszawa- Cieszyn- Białystok 2013

 www.zup.org.pl – strona internetowa Związku Ukraińców Podlasia

Literatura uzupełniająca:

 Andrew Wilson, Ukraińcy, Świat Książki, Warszawa 2002

 Sławomir Koper, Ukraina. Przewodnik Historyczny, Wyd. Bellona,Warszawa 2011

 Serhy Yekelchyk, Ukraina. Narodziny nowoczesnego narodu, Wyd, Uniw. Jagielońskiego Kraków 2009

 Mirosława Papierzyńska- Turek, Od tożsamości do nieodległości. Studia i szkice z kształtowania się ukraińskiej świadomości narodowej, Wyd. Adam marszałek, Toruń 2012 –

 Czasopismo „Krasnogruda” Nr 10 , Fundacja Pogranicze 2000

Kultura litewska/ mniejszość litewska w Polsce:

Literatura podstawowa:

 Krzysztof Tarka, Litwini w Polsce 1944-1997, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1998

 Grzegorz Błaszczyk, Litwa współczesna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 1992

 Piotr Łossowski, Konflikt polsko – litewski 1918-1920, Wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1996

 Tadeusz Lewowicki, Jerzy Nikitorowicz, Alina Szczurek- Boruta, Szkoły dla mniejszości narodowych i społeczności kaszubskiej w Polsce, Warszawa- Cieszyn- Białystok 2013

 www.punsk.com.pl – strona internetowa o społeczności litewskiej w Polsce

Literatura uzupełniająca:

 Dorota Jaworska, Tożsamość narodowa na pograniczu: poczucie tożsamości narodowej w narracjach uczniów, rodziców i nauczycieli polskich szkół na Litwie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2012

 Czasopismo „Krasnogruda” Nr 14, Fundacja Pogranicze 2001

 Anna Engelking, Ewa Golachowska, Anna Zielińska (red.), Tożsamość, język, rodzina : z badań na pograniczu słowiańsko-bałtyckim, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Fundacja Slawistyczna, Warszawa 2008

1. K_W07 - ma pogłębioną wiedzę o kontekście kulturowym więzi społecznych i o rządzących nimi prawidłowościach istotnych z punktu widzenia edukacji międzykulturowej. Sposoby weryfikacji:

 kolokwium

 ocena aktywności w trakcie zajęć

2. K_W09- ma uporządkowaną wiedzę o kulturowych uwarunkowaniach procesów edukacyjnych. Sposoby weryfikacji:

 kolokwium

 przygotowanie prezentacji (praca zespołowa)

 ocena aktywności w trakcie zajęć

3. K_W11 - ma pogłębioną i rozszerzoną wiedzę na temat psychologicznych, społecznych, filozoficznych uwarunkowań w kształceniu i wychowaniu z perspektywy międzykulturowości; rozumie istotę funkcjonalności i dysfunkcjonalności, harmonii i dysharmonii, normy i patologii w układzie kultury. Sposoby weryfikacji:

 kolokwium

 przygotowanie prezentacji (praca zespołowa)

 ocena aktywności w trakcie zajęć

4. K_W13 - ma pogłębioną i uporządkowaną wiedzę specyfice kulturowej środowisk wychowawczych. Sposoby weryfikacji:

 kolokwium

 przygotowanie prezentacji (praca zespołowa)

 ocena aktywności w trakcie zajęć

5. K_U03 - potrafi sprawnie porozumiewać się przy użyciu różnych kanałów i technik komunikacyjnych ze specjalistami w zakresie pedagogiki, jak i z odbiorcami spoza grona specjalistów, korzystając z nowoczesnych rozwiązań technologicznych. Sposoby weryfikacji:

 przygotowanie prezentacji (praca zespołowa)

 ocena aktywności w trakcie zajęć

6. K_U10 - potrafi wybrać i zastosować właściwy dla danej działalności pedagogicznej sposób postępowania, potrafi dobierać środki i metody pracy w celu efektywnego wykonania pojawiających się zadań zawodowych. Sposoby weryfikacji:

 ocena aktywności w trakcie zajęć

7. K_U12 - potrafi pracować w zespole; umie wyznaczać oraz przyjmować wspólne cele działania Sposoby weryfikacji:

 przygotowanie prezentacji (praca zespołowa)

8. K_K07 - jest wrażliwy na problemy edukacyjne, gotowy do komunikowania się i współpracy z otoczeniem, w tym z osobami niebędącymi specjalistami w danej dziedzinie, oraz do aktywnego uczestnictwa w grupach i organizacjach realizujących działania pedagogiczne. Sposoby weryfikacji:

 ocena aktywności w trakcie zajęć

9. K_K08 - ma świadomość odpowiedzialności za zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu, kraju, Europy i świata. Sposoby weryfikacji:

 kolokwium

 przygotowanie prezentacji (praca zespołowa)

 ocena aktywności w trakcie zajęć

Zaliczenie przedmiotu na podstawie:

• oceniania ciągłego- aktywność, obecność

• kolokwium

Zaliczenie nieobecności na zajęciach odbywać się będzie w ramach:

• konsultacji indywidualnych

• prac pisemnych

Liczba godzin nieobecności kwalifikujących do nie zaliczenia przedmiotu: 10

Forma zaliczenia przedmiotu:

- zaliczenie na ocenę

Elementy zaliczenia przedmiotu:

- Aktywność (na każdych zajęciach można uzyskać maksymalnie 2 p.).

- Obecność na zajęciach (za każdą obecność na zajęciach można zdobyć 1 p.).

- Prezentacja (praca w grupach, maksymalna liczba punktów 15 pkt.)

- Kolokwium (15 pkt.).

Warunki zaliczenia przedmiotu:

- W celu zaliczenia ćwiczeń należy uzyskać minimum połowę wszystkich punktów możliwych do zdobycia

- Student ma prawo do dwóch nieobecności, które nie podlegają zaliczeniu.

- Pozostałe nieobecności należy zaliczyć na konsultacjach.

• Istota poznawania odmiennych kultur (pojęcie i koncepcje kultury /ujęcie interdyscyplinarne/; proces enkulturacji; istota kompetencji kulturowej i międzykulturowej; wymiary różnic międzykulturowych (wg G. Hofstede); etnocentryzm i relatywizm kulturowy w procesie poznawania odmiennych kultur; obcość a inność; wielokulturowość a międzykulturowość)

• Postawy wobec odmienności (istota i komponenty postaw społecznych; stereotypy, uprzedzenia a dyskryminacja; mechanizmy dyskryminacji; tolerancja, obojętność a akceptacja; rola edukacji w procesie kreowania postaw społecznych)

• Zróżnicowanie kulturowe wschodnich terenów Polski (definiowanie mniejszości narodowej, etnicznej, religijnej i wyznaniowej; grupy mniejszościowe w Polsce; istota i typy pogranicza kulturowego (wg J. Nikitorowicza); kształtowanie się tożsamości człowieka na pograniczu kultur; wybrane elementy kultury białoruskiej, ukraińskiej, litewskiej, romskiej, żydowskiej i judaizmu, tatarskiej i islamu). Terminologia: autochton, dyfuzja kultur, symbioza kulturowa, identyfikacja i walencja.

• Uchodźstwo jako problem społeczno-wychowawczy (istota uchodźstwa; główne grupach uchodźców w Polsce i na Podlasiu (sytuacja społeczna i charakter przynależności kulturowej); istota procesu akulturacji; bariery w procesie integracji; sytuacja dzieci z doświadczeniem migracji uchodźczej w polskich szkołach; możliwości wspierania dzieci ze środowisk migracyjnych na płaszczyźnie edukacji formalnej)

• Wybrane zagadnienia z zakresu metodyki i projektowania edukacji międzykulturowej (metody i formy pracy oraz formy organizacyjne działalności edukacyjnej stosowane w edukacji międzykulturowej /formalnej i nieformalnej/; zasady mówienia o odmienności; zasady projektowania działań z zakresu edukacji międzykulturowej; przykłady dobrych praktyk edukacyjnych /w tym innowacje pedagogiczne/)

praca warsztatowa, analiza tekstu, dyskusja, praca w grupach, prezentacja