Socjologia prawa

obowiązkowe

Przedstawienie głównych założeń i metod badawczych socjologii prawa jako nauki prawnej oraz klasycznych i współczesnych ujęć socjologii prawa. Refleksja nad podstawowymi problemami socjologii prawa.

Socjologia prawa jest dyscypliną naukową. Szczególne jej cechy to: odrębny przedmiot badań, specyficzne metody i techniki badawcze; formy dokumentowania wyników badań (np. teorie ogólne, dyrektywy praktyczne, prognozy). Możliwa jest demarkacja socjologii prawa tzn. jej umiejscowienie w ogólnej typologii nauk, nauk społecznych i nauk prawnych. To młoda dyscyplina naukowa, pierwszy podręcznik akademicki: 1913 Eugen Ehrlich, Grundlegung der Soziologie des Rechts (1975Fundamental Principles of the Sociology of Law). W 1968 Philip Selznick opisał 3 etapy rozwoju socjologii prawa jako dyscypliny naukowej: 1/ prymitywny: „socjologiczna perspektywa badania prawa” (formułowanie problemów);

2/ rzemieślniczy (empiryczny):

zastosowanie metod nauk społecznych do badania prawa; metoda obserwacji uczestniczącej: subkultury prawnicze, kultura prawnicza (prawników)

empiryczna weryfikacja hipotez dotyczących społecznego funkcjonowania prawa; prawo rozumiane jako instytucje kontroli społecznej;

podejście antropologiczne: jakie zmienne są istotne dla procesu kształtowania postaw i zachowań prawnych; analizy porównawcze: wzajemne zależności systemów społecznych i systemów prawnych;

3/ 3/ teoretyczny: tworzenie ogólnych teorii zjawisk prawnych opartych na badaniach empirycznych.

Adam Podgórecki wskazywał, iż "socjologia prawa zajmuje się badaniem i analizowaniem czynników realnych wpływających na kształtowanie się prawa oraz ustaleniem sposobów badania jak prawo kształtuje inne dziedziny życia społecznego”. Istnieje socjologiczna i prawnicza wersja socjologii prawa. Inaczej prawo jako zjawisko społeczne postrzega socjolog, inaczej prawnik. Prawnicy potrzebują jednak socjologii prawa, by zauważyć, że prawo to nie tylko tekst prawny i problemy z nim związane (jego budowa, norma prawna jako wypowiedź rekonstruowana na gruncie przepisów prawa, stosowanie i wykładnia prawa). Prawo to realnie istniejące zjawisko społeczne. Oprócz prawa formalnego występuje jeszcze prawo żywe, intuicyjne. Obok law in books funkcjonuje law in action. Socjologia prawa zajmuje się problematyką społecznego działania prawa (np. hipoteza trójstopniowego działania prawa A. Podgóreckiego czy koncepcja M. Boruckiej-Arctowej); świadomością prawną, postawami wobec prawa, procesami kontroli społecznej i kontroli prawnej, polityką prawa i jego skutecznością, funkcjami prawa.

Socjologia prawa może być uprawiana w sposób spekulatyny (teoretyczny) i empiryczny. Nieposiada własnych metod badawczych. Korzysta z metod socjologii. Współczesna socjologia prawa to powiązanie perspektywy scjologicznej i jurydycznej. Jak ujął to Roger Cotterrell:

„prawo w teorii społecznej” i „teoria społeczna w badaniu prawa”.

Wyróżniamy: 1/ socjologię prawa sensu largo: ogólna refleksja nad rolą prawa w życiu społecznym z wykorzystaniem narzędzi nie tylko socjologii ogólnej, ale także antropologii, kulturoznawstwa, psychologii, statystyki itd. oraz

2/ socjologię prawa sensu stricto: wyodrębniona metodologicznie nauka badań nad prawem z wykorzystaniem metod i technik badawczych socjologii ogólnej.

Konwersatorium poświęcono przedstawieniu metodologicznego statusu socjologii prawa, omówieniu związków socjologii prawa z innymi naukami prawnymi; paradygmatów socjologii prawa. Dyskutowane są koncepcje socjologii prawa: E. Durkheima, M. Webera, N. Luhmanna, J. Habermasa, M. Foucaulta, P. Bourdieu oraz wpływ Szkoły Frakfurckiej. Poruszane są także problemy jurydyzacji i normalizacji życia społecznego, klasycznego i współczesnego panoptyzmu i postpanoptyzmu (panoptyzmu cyfrowego), funkcji prawa w świecie postponowoczesnym.

w sali

Socjologia prawa jest dyscypliną naukową. Możliwa jest demarkacja socjologii prawa tzn. jej umiejscowienie w ogólnej typologii nauk, nauk społecznych i nauk prawnych. Adam Podgórecki wskazywał, iż "socjologia prawa zajmuje się badaniem i analizowaniem czynników realnych wpływających na kształtowanie się prawa oraz ustaleniem sposobów badania jak prawo kształtuje inne dziedziny życia społecznego”. Istnieje socjologiczna i prawnicza wersja socjologii prawa. Konwersatorium poświęcono przedstawieniu metodologicznego statusu socjologii prawa, omówieniu związków socjologii prawa z innymi naukami prawnymi; paradygmatów socjologii prawa. Dyskutowane są koncepcje socjologii prawa: E. Durkheima, M. Webera, N. Luhmanna, J. Habermasa, M. Foucaulta, P. Bourdieu oraz wpływ Szkoły Frakfurckiej. Poruszane są także problemy jurydyzacji i normalizacji życia społecznego, klasycznego i współczesnego panoptyzmu i postpanoptyzmu (panoptyzmu cyfrowego), funkcji prawa w świecie postponowoczesnym.

Profil studiów - ogólnoakademicki.

Forma studiów - stacjonarne.

Rodzaj przedmiotu - obowiązkowy.

Dziedzina i dyscyplina nauki - nauki społeczne/nauki prawne.

Rok studiów/sem. - I/ I.

Wymagania wstępne - brak.

Liczba godzin zajęć dydaktycznych z podziałem na formy prowadzenia zajęć - 15 godz. konwersatorium

Metody dydaktyczne - metoda konwersatoryjna, dyskusja moderowana, konsultacje.

Punkty ECTS - dla przedmiotu nie przewiduje się tej punktacji.

Bilans nakładu pracy studenta - udział w zajęciach 15 godz., przygotowanie do zajęć 200 godz., udział w konsultacjach związanych z zajęciami 15 godz. Razem: 230 godzin.

Wskaźniki ilościowe - nakład pracy studenta związany z zajęciami wymagającymi bezpośredniego udziału nauczyciela 30 godzin oraz nakład pracy studenta, który nie wymaga bezpośredniego udziału nauczyciela 200 godz.

Literatura podstawowa:

1. G. Agamben, Homo Sacer. Suwerenna władza i nagie życie, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008

2. P. Bourdieu, L. J. D. Wacquant, Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, Oficyna Naukowa, Warszawa 2001 (Wprowadzenie, Część pierwsza)

3. H. Dębska, W okowach prawniczego sensus communis. O trudnościach uprawiania krytycznie zorientowanej socjologii prawa, „Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej” 2014/1

4. H. Dębska, Prawo jako pole (ujęcie modelowe), „Państwo i Prawo” 9/2016

5 M. Foucault, Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, Fundacja Aletheia, Warszawa 1998, 2011, 2020 (część III)

6. M. Foucault, Trzeba bronić społeczeństwa, Wykłady w Collège de France, 1976, Wydawnictwo KR, Warszawa 1998, (Wykłady: z 7 stycznia 1976, 14 stycznia 1976, 17 marca 1976, streszczenie wykładów)

7. . J. Habermas, Filozoficzny dyskurs nowoczesności, Universitas, Kraków 2005, (wykład I i XII)

8. W. Jedlecka, O metodzie socjologicznej w badaniu prawa, „Wrocławskie Studia Erazmiańskie”, 2014, 8

9. A. Kojder, Z. Cywiński (red.), Socjologia prawa. Główne problemy i postacie, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014 (wybrane hasła)

10. A. Kojder, Sprawcze siły racjonalizacji prawa. Socjologia prawa Maxa Webera, [w:] Z. Kurcz, I. Taranowicz (red.), Okolice socjologicznej tożsamości. Księga poświęcona pamięci Wojciecha Sitka, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2010

11. Th. Lemke, Biopolityka, Sic!, Warszawa 2010

12. A. Romaniuk, Społeczeństwo i rozum. O filozofii prawa i demokracji Jürgena Habermasa, Warszawa 2005 (rozdział III)

13. M. Weber, Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002 (s. 559-599, 628-649)

Literatura dodatkowa:

1. A. Giddens, Konsekwencje nowoczesności, Wydawnictwo UJ, Kraków 2008 rozdział 1 i 2

2. P. Jabłoński, M. Pichlak, Miejsce refleksji krytycznej w instytucjonalnej wiedzy o prawie, „PRINCIPIA” LVII-LVIII (2013)

3. M. Pichlak, Refleksyjność prawa. Od teorii społecznej do strategii regulacji i z powrotem, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2019 (rozdział I pkt 4 i 5, rozdział II pkt 1-5)

4. A Szahaj, Teoria krytyczna szkoły frankfurckiej, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008

Wiedza: doktorant zna i rozumie:

SDNS_WG01 paradygmaty głównych nurtów nauk społecznych oraz podejść alternatywnych, zna zależności oraz sprzeczności między nimi/udział z zajęciach/esej.

SDNS_WG02 specjalistyczną wiedzę z zakresu nauk społecznych. Rozumie istotę zjawisk i procesów społecznych, w tym gospodarczych, kulturowych, prawnych oraz ich uwarunkowania i czynniki na nie wpływające/udział w zajęciach/esej

Umiejętności: doktorant potrafi:

SDNS_UW01 Wykorzystując wiedzę z dziedziny nauk społecznych oraz adekwatną metodologię nauk identyfikować problemy badawcze, zadawać pytania badawcze dotyczące sposobu funkcjonowania społeczeństwa oraz przedstawić potencjonalne sposoby ich rozwiązania/udział w zajęciach/esej.

SDNS_UW02 Prowadzić rzetelne badania stanowiące wkład w dziedzinę nauk społecznych, w tym:

-uzasadniać podjęcie tematu badawczego, wskazać przedmiot badań, problem oraz cele;

- adekwatnie do problemu i przedmiotu badań określić zestaw technik i narzędzi do wykorzystania w pracy naukowej;

- dokonać interpretacji ich wyników oraz określić ich znaczenie/udział w zajęciach/esej.

SDNS_UW03 Dokonać analizy wybranych koncepcji w dziedzinie nauk społecznych oraz poddać je krytyce w odniesieniu do rzeczywistości społeczno-kulturowej, gospodarczej i prawnej/udział w zajęciach/esej.

SDNS_UK01 Potrafi sprawnie komunikować się używając adekwatnej terminologii z zakresu nauk społecznych oraz przygotować i zaprezentować wyniki swoich badań naukowych, również w języku obcym/udział w zajęciach/esej.

SDNS_UK03 Poprowadzić dyskusję na istotne tematy związane z rozwojem człowieka oraz rozwojem gospodarki i społeczeństwa/udział w zajęciach.

SDNS_UK04 Dobierać argumenty, dane statystyczne, idee/koncepcje ze światowego dorobku nauk społecznych, aby prezentować wybrane obszary badawcze. Potrafi uczestniczyć w dyskusji nad wybranymi problemami współczesnego świata zarówno ze specjalistami, jak i innymi rozmówcami/udział w zajęciach.

Kompetencje społeczne: doktorant jest gotów do:

SDNS_KK01 Podjęcia krytyki aktualnego stanu wiedzy przy wykorzystaniu porównań elementów różnych teorii naukowych w dziedzinie nauk społecznych/udział w zajęciach/esej.

SDNS_KK02 Przyjęcia postawy krytycznej wobec własnej pracy badawczej. Jest w stanie poszukiwać sposobów doskonalenia własnego warsztatu badawczego/udział w zajęciach/esej.

SDNS_KK03 Uznawania znaczenia wiedzy w rozwiązywaniu problemów badawczych i praktycznych/udział w zajęciach/esej.

Obecność na zajęciach obowiązkowa. Ocena końcowa obejmuje aktywność na konwersatorium i napisanie tekstu 12-15 stron na jeden z podanych tematów.