Historia języka rosyjskiego z elementami gramatyki historycznej

kierunkowe
obowiązkowe

Gramatyka opisowa j.rosyjskiego - fonetyka, leksykologia 0400-RS1-1GOF
Gramatyka opisowa j.rosyjskiego - morfologia 0400-RS1-1GOM
Gramatyka opisowa j.rosyjskiego - morfologia 0400-RS1-2GOM
Gramatyka opisowa j.rosyjskiego - składnia 0400-RS1-2GOS
Język SCS 0400-RS1-2SCS
Wstęp do językoznawstwa 0400-RS1-1WDJ

Historia Rosji 0400-RS1-1HIR
Kultura Rosji 0400-RS1-1KUL

Przed przystąpieniem do zajęć z historii języka rosyjskiego student powinien potrafić:

- opisać dzieje języka scs jako najstarszego języka literackiego Słowian;

- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu historii języka scs oraz formułować wypowiedzi w kwestiach historycznojęzykowych;

- analizować teksty cerkiewnosłowiańskie jako wytwory kultury piśmienniczej Słowian południowych i wschodnich;

- wyjaśnić wzajemne relacje zachodzące pomiędzy poszczególnymi grupami języków słowiańskich na poziomie gramatycznym;

- uświadomić znaczenie zabytków języka scs dla dziedzictwa kulturowego regionu i Europy.

lektura monograficzna
w sali

Głównym celem przedmiotu jest zapoznanie z historycznymi uwarunkowaniami powstania i rozwoju współczesnego języka rosyjskiego. Jego realizacja powinna skutkować wykształceniem umiejętności czytania, rozumienia oraz historycznojęzykowej interpretacji tekstów staroruskich, jak również komentowania stanu współczesnego języka rosyjskiego (na różnych jego poziomach) w związku z określonymi procesami i zjawiskami historycznymi. Treści realizowane w ramach przedmiotu obejmują zagadnienia z zakresu fonetyki, morfologii i składni historycznej.

Wstęp

1. Historia języka rosyjskiego jako przedmiot nauczania, jego zadania oraz związek z innymi dyscyplinami nauk językoznawczych.

2. Stosunek języka staroruskiego do języka cerkiewnosłowiańskiego.

3. Periodyzacja języka rosyjskiego oraz jego miejsce indoeuropejskiej rodzinie języków.

4. Pojawienie się piśmiennictwa na Rusi Kijowskiej.

5. Poglądy językoznawców na temat powstania rosyjskiego języka literackiego.

Okres przedhistoryczny

I. Wczesny okres prasłowiański

1. System samogłoskowy:

- samogłoski pochodzenia niedyftongicznego,

- samogłoski pochodzenia dyftongicznego.

2. Apofonia.

3. Prawo korelacji miękkości.

4. System spółgłoskowy.

5. Pierwsza palatalizacja *k, *g, *x.

II. Późny okres prasłowiański i początki kształtowania się języka staroruskiego

1. Prawo sylab otwartych i tendencja do korelacji dźwięczności.

2. Nagłosowe *j przed *e, *u.

3. Monoftongizacja dyftongów i połączeń dyftongicznych:

- samogłoski nosowe,

- pełnogłosowe grupy *torot, *tolot, *teret, *telot,

- nagłosowe grupy *ort, *olt,

- połączenia sonantów z samogłoskami *ъ, *ь.

4. Druga i trzecia palatalizacja *k, *g, *x.

5. Powstanie spółgłosek palatalnych pod wpływem *j.

6. Uproszczenia i dysymilacje grup spółgłoskowych.

Okres historyczny

I. Okres staroruski (древнерусский) – X-XIV w.

1. Piśmiennictwo i kultura Rusi Kijowskiej(do samodzielnego opracowania)

2. Sytuacja językowa w Rusi Kijowskiej (do samodzielnego opracowania)

System fonetyczny

1. Historia jerów – słaba i mocna pozycja, zanik i wokalizacja.

2. Samogłoski redukowane ы i и.

3. Zmiany fonetyczne wywołane zanikiem i wokalizacją jerów:

- zmiany w strukturze sylaby,

- następstwa w systemie samogłoskowym (II pełnogłos, samogłoski ruchome, wzdłużenie e, o > i, defonologizacja ы/и, przegłos e > o, akanie).

- zanik i wokalizacja jerów a system spółgłoskowy języka staroruskiego (asymilacje, dysymilacje oraz uproszczenia grup spółgłoskowych, przejście к, г, х w к', г', х', spółgłoska ф).

System morfologiczny

Czasownik

1. Nieosobowe formy czasownika w języku staroruskim (bezokolicznik i supinium).

2. Rodzaje podstaw słowotwórczych czasowników.

3. Оdmiana czasowników w czasie teraźniejszym.

4. Czasowniki nietematyczne – osobliwości odmiany oraz przekształcenia w tej grupie.

5. Formy czasu przeszłego czasowników – tworzenie, odmiana oraz zmiany historyczne.

6. Оdmianа czasowników w czasie przyszłym złożonym.

7. Tryb przypuszczający oraz rozkazujący – historia oraz zmiany historyczne

8. Rozwój gramatycznej kategorii aspektu.

9. Strona czynna i bierna czasowników staroruskich.

Rzeczownik

1. Kategorie gramatyczne.

2. Typy deklinacyjne.

3. Zmiany w odmianie rzeczownika:

- wzajemne oddziaływanie poszczególnych typów deklinacyjnych i powstanie nowych paradygmatów odmiany: mieszanie się typów deklinacyjnych na *o i *ŭ oraz *í i *jo; rozpad deklinacji na spółgłoskę i ich przejście do innych typów odmiany,

- zbliżenie się wariantu odmiany miękkotematowej do wariantu twardotematowego,

- zmiany w końcówkach mianownika liczby mnogiej,

- ujednolicenie się form celownika, narzędnika i miejscownika liczby mnogiej w rzeczownikach wszystkich trzech rodzajów gramatycznych,

- wyrównania analogiczne w odmianie rzeczowników z tematem na spółgłoskę tylnojęzykową.

4. Zmiany morfologiczne dotyczące kategorii gramatycznych:

- zanik wołacza,

- zanik form liczby podwójnej,

- rozwój kategorii żywotności.

Zaimek

1. Klasyfikacja semantyczna.

2. Odmiana.

3. Historia zaimka osobowego pierwszej osoby.

4. Formy enklityczne.

5. Zaimki osobowe – kształtowanie się form dopełniacza i celownika liczby pojedynczej.

6. Zaimki deiktyczne сь, си, се – тъ, та, то – онъ, она, оно.

7. Kontynuacje połączeń prasłowiańskich przyimków *kъn, *sъn, *vъn z zaimkiem anaforycznym *jь w języku staroruskim.

8. Formy analityczne zaimków.

Przymiotnik

1. Słowotwórstwo przymiotników jakościowych oraz względnych.

2. Przymiotniki dzierżawcze – tworzenie i odmiana.

3. Różnice w odmianie prostych i złożonych form przymiotników.

4. Stopień wyższy i najwyższy przymiotników – odmiana.

5. Pozostałości form stopnia wyższego we współczesnym języku rosyjskim.

Liczebnik

1. Związki syntaktyczne liczebników głównych w połączeniu z rzeczownikami w języku staroruskim.

2. Liczebniki główne od 11 do 19 – powstanie oraz osobliwości ich odmiany.

3. Liczebniki główne oznaczające dziesiątki i setki.

4. Liczebniki ułamkowe: пол, полтора, половина, треть, четверть.

5. Historia form: сорок, девяносто, сто.

6. Liczebniki porządkowe – tworzenie i odmiana.

7. Zmiany historyczne w deklinacji liczebników 1-4.

Imiesłów przymiotnikowy

1. Rodzaje imiesłowów przymiotnikowych w języku staroruskim – ich budowa oraz przynależność do określonych typów deklinacyjnych.

2. Powstanie imiesłowu przysłówkowego.

3. Zmiany historyczne w odmianie oraz budowie słowotwórczej imiesłowów.

II. Okres wielkoruski (великорусский) – ХV-XVI w.

1. Sytuacja językowa Rusi Moskiewskiej (do samodzielnego opracowania)

System fonetyczny

1. Rozwój opozycji twardość-miękkość oraz dźwięczność-bezdźwięczność.

2. Depalatalizacja szumiących oraz ц.

3. Historia samogłoski oznaczanej przez literę jać.

4. Rozwój akania.

System morfologiczny

1. Zmiany w odmianie rzeczowników

2. Przekształcenia w odmianie zaimków

3. Zmiany w deklinacji przymiotników

4. Zmiany w odmianie czasowników

5. Osobliwości składni staroruskiej

Fonetyczno-morfologiczna analiza tekstów staroruskich

Букатевич Н. А., Савицкая С. А., Усачева Л. А., Историческая грамматика русского языка, Киев 1974.

Иванов В. В., Историческая грамматика русского языка, Москва 1964,

Ławrinienko A., Historia języka rosyjskiego, cz. 1-2, Rzeszów 1991-1992.

Rott-Żebrowski T., Gramatyka historyczna języka rosyjskiego z ćwiczeniami, Lublin 1991.

Literatura uzupełniająca:

Galster I., Zarys gramatyki historycznej języka rosyjskiego, Warszawa 1982.

Василенко И. А., Историческая грамматика русского языка. Сборник упражнений, Москва 1984.

Филин Ф. П., Происхождение русского, украинского и белорусского языков, Ленинград 1972.

Горшкова К. В., Хабургаев Г. А., Историческая грамматика русского языка, Москва 1981.

Дементьев А. А., Сборник задач и упражнений по исторической грамматике русского языка, Москва 1964.

Иваницкая Е. Н., Сборник задач и упражнений по истории русского языка, Москва 1986.

Klemensiewicz Z., Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1981.

Ковалевская Е. Г., История русского литературного языка, Москва 1978.

Rott-Żebrowski T., Historia rosyjskiego języka literackiego, Lublin 1984.

Содоль Г. В., Историческая грамматика русского языка. Сборник упражнений, Киев 1978.

- student potrafi opisać dzieje języka rosyjskiego jako systemu językowego i jako narzędzia komunikacji

- student potrafi posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu historii języka oraz potrafi formułować wypowiedzi w kwestiach historycznojęzykowych

- student potrafi analizować teksty staroruskie jako wytwory kultury

- student potrafi interpretować współczesne zjawiska językowe z uwzględnieniem tła historycznego

- student potrafi wyszukiwać, analizować, selekcjonować i wykorzystywać informacje z uwzględnieniem różnych źródeł i sposobów

- student, jako filolog, potrafi uświadomić potrzebę nieustannej obserwacji języka pod kątem zachodzących w nim zmian

Student uzyskuje zaliczenie ćwiczeń na podstawie kompleksowej analizy jednego ze wskazanych wcześniej przez prowadzącego tekstów staroruskich (w formie pisemnej). Dopuszcza się jedną nieobecność w semestrze bez obowiązku zaliczania; 10 godzin nieusprawiedliwionych nieobecności na zajęciach obowiązkowych kwalifikuje do niezaliczenia przedmiotu.